7 สรรพคุณและประโยชน์ของหญ้าปากควาย !

หญ้าปากควาย

หญ้าปากควาย ชื่อสามัญ Beach wiregrass, Crowfoot grass, Egyptain finger grass

หญ้าปากควาย ชื่อวิทยาศาสตร์ Dactyloctenium aegyptium (L.) Willd. (ชื่อพ้องวิทยาศาสตร์ Cenchrus aegyptius (L.) P.Beauv., Chloris mucronata Michx., Cynosurus aegyptius L., Dactyloctenium aegyptiacum Willd., Dactyloctenium aegyptium var. mucronatum (Michx.) Schweinf., Eleusine aegyptia (L.) Roxb., Eleusine pectinata Moench) จัดอยู่ในวงศ์หญ้า (POACEAE หรือ GRAMINEAE)^{[1],[2],[3],[4],[5],[7]}

สมุนไพรหญ้าปากควาย มีชื่อท้องถิ่นอื่น ๆ ว่า หญ้าปากกล้วย (สิงห์บุรี), หญ้าปากควาย (ภาคกลาง), หญ้าปากคอก, หญ้าสายน้ำผึ้ง, หญ้าตีนตุ๊กแก เป็นต้น^{[1],[2],[3],[4],[5],[7],[8]}

ลักษณะของหญ้าปากควาย

• ต้นหญ้าปากควาย มีถิ่นกำเนิดในประเทศเม็กซิโก จัดเป็นพืชล้มลุกจำพวกหญ้า มีอายุปีเดียว ลำต้นเลื้อยทอดนอนไปตามพื้น แตกลำและรากที่ข้อแล้วตั้งตรง ลำต้นกลมเป็นปล้องกลวง มีความกว้างประมาณ 5 มิลลิเมตรและมีความสูงของต้นประมาณ 15-50 เซนติเมตร ขยายพันธุ์ด้วยวิธีการเพาะเมล็ดและการปักชำกิ่ง เจริญเติบโตได้ดีในสภาพดินชื้นในข้าวไร่จะขึ้นพร้อมข้าว มีเขตการกระจายพันธุ์ในเขตร้อนและเขตอบอุ่นในเอเชีย และถูกนำเข้าไปปลูกในอเมริกาและแอฟริกา ซึ่งในประเทศไทยสามารถพบได้ทั่วทุกภาค โดยสามารถพบได้ตามพื้นที่ที่ถูกรบกวน ตามพื้นที่เปิดโล่ง ตามริมถนนหนทาง โดยเฉพาะในพื้นที่ที่เป็นดินทรายที่ระดับความสูง 50-650 เมตร^{[1],[2],[3],[5],[7],[8]}

• ใบหญ้าปากควาย ใบเป็นรูปแถบ มีความยาวประมาณ 9.5-32 เซนติเมตร ปลายใบแหลม โคนใบตัด ส่วนขอบใบมีขนยาวห่าง ลักษณะของแผ่นใบเกลี้ยง มีกาบใบสั้นหรือยาวกว่าปล้อง มีความยาวประมาณ 3.2-5.5 เซนติเมตร เกลี้ยง ขอบเกลี้ยง ส่วนลิ้นใบเป็นเยื่อ มีความยาวประมาณ 1.5 มิลลิเมตร ส่วนปลายมีขน^[7]

• ดอกหญ้าปากควาย ออกดอกเป็นช่อแบบกระจะ ช่อดอกแยกแขนงคล้ายรูปนิ้วมือออกที่ปลายกิ่ง มีความกว้างประมาณ 4-6 เซนติเมตรและยาวประมาณ 2.2-3.8 เซนติเมตร ช่อย่อยมีประมาณ 3-5 ช่อ ยาวประมาณ 2-4 เซนติเมตร แกนช่อเป็นเหลี่ยม ช่อดอกย่อยออกเดี่ยว ๆ ติดที่แกนแขนงช่อดอกด้านเดียวแบบเรียงสลับ ไร้ก้าน ร่วงหรือกาบ โดยช่อดอกย่อยมีลักษณะเป็นรูปไข่แบนด้านข้าง กว้างประมาณ 2-2.5 มิลลิเมตรและยาวประมาณ 4 มิลลิเมตร กาบช่อย่อยเนื้อมีลักษณะบางคล้ายกระดาษ กาบล่างเป็นรูปใบหอก ยาวประมาณ 2.5 มิลลิเมตร ปลายแหลม มีขนบริเวณสันกลางกาบ เส้นกาบมี 3 เส้น ส่วนกาบบนมีลักษณะเป็นรูปไข่กลับ ยาวประมาณ 3 มิลลิเมตร ปลายเรียวแหลมลักษณะคล้ายรยางค์ ยาวประมาณ 1.5 มิลลิเมตร มีขนที่โคนและสันของกลางกาบ ดอกย่อย 3 ดอก ดอกล่างเป็นแบบไม่มีเพศ กาบล่างมีลักษณะเป็นรูปไข่ ยาวประมาณ 3 มิลลิเมตร ปลายเรียวแหลม เนื้อมีลักษณะบางคล้ายกระดาษ มีขนขึ้นบริเวณสันกลางกาบ มีเส้นกาบ 1 เส้น กาบบนมีลักษณะเป็นรูปไข่กลับ ยาวประมาณ 2 มิลลิเมตร ส่วนดอกบนเป็นแบบสมบูรณ์เพศ กาบมีลักษณะเป็นรูปขอบขนาน เนื้อบาง และกาบล่างจะยาวประมาณ 3 มิลลิเมตร ปลายยาวคล้ายหาง มีขนขึ้นบริเวณขอบกาบ มีเส้นกาบ 3 เส้น โดยกาบบนยาวประมาณ 2 มิลลิเมตร ปลายแหลม มีขนขึ้นบริเวณเส้นกลางกาบและขอบกาบ มีเส้นกาบ 1 เส้น ส่วนดอกที่ 3 จะอยู่ด้านบน เป็นแบบไม่มีเพศ กาบเนื้อบาง กาบล่างมีลักษณะเป็นรูปใบหอก ยาวประมาณ 2.3 มิลลิเมตร ปลายเรียวแหลม มีขนขึ้นบริเวณเส้นกลางกาบ มีเส้นกาบ 3 เส้น กาบบนมีลักษณะเป็นรูปขอบขนาน ยาวประมาณ 1.2 มิลลิเมตร ปลายแหลมและเกลี้ยง มีเส้นกาบ 1 เส้น^[7]

• ผลหญ้าปากควาย ผลขนาดเล็ก มีลักษณะคล้ายรูปไตหรือกลม สีน้ำตาล ยาวประมาณ 1.1-1.2 มิลลิเมตร ผิวเป็นคลื่นสีน้ำตาลเข้ม ในผลหนึ่ง ๆ จะมีเมล็ดอยู่เป็นจำนวนมาก โดยจะออกดอกและติดผลในช่วงเดือนพฤษภาคมถึงเดือนตุลาคม^[1],[3],[7] บ้างก็ว่าสามารถออกดอกได้ตลอดปี^[5]

สำหรับวิธีกำจัดหญ้าปากควายสามารถทำได้ 2 วิธี ได้แก่ การถาก ถอน ตัดให้สั้นเพื่อไม่ให้ออกดอก หรือการขุดทิ้ง ส่วนอีกวิธีก็คือการใช้สารเคมีในการกำจัด ซึ่งได้แก่ กรัมม็อกโซน โกลด์ (พาราควอตไดคลอไรด์), ทัชดาวน์ (ไกลโฟเซต, ไตรมีเซียมซอลต์) หรือ วันไซด์ (ซุปเปอร์)^[3]

สรรพคุณของหญ้าปากควาย

1. ทั้งต้นนำมาต้มกับน้ำดื่ม ช่วยทำให้เจริญธาตุไฟ (ทั้งต้น)^[2],[6]
2. ช่วยดับพิษร้อนในร่างกาย (ทั้งต้นใช้ต้มกับน้ำดื่ม)^[2]
3. ทั้งต้นเป็นยาช่วยดับพิษกาฬ แก้ไข้หวัดทุกชนิด แก้พิษไข้ แก้ไข้ตรีโทษและไข้หัวทุกชนิด (ทั้งต้นใช้ต้มกับน้ำดื่ม)^[2],[4],[6]
4. ช่วยในการย่อยอาหาร (ทั้งต้น)^[6]
5. ทั้งต้นเป็นยาขับปัสสาวะ (ทั้งต้น)^[4]
6. สรรพคุณทางยาเป็นยาแก้พิษฝี (ทั้งต้น)^[2]
7. ทั้งต้นนำมาตำผสมกับเหล้า ใช้พอกหรือทาแก้อาการปวด บวม และอาการอักเสบ (ทั้งต้น)^[2],[6]

ประโยชน์ของหญ้าปากควาย

• นอกจากจะใช้เป็นสมุนไพรแล้ว ยังใช้เป็นอาหารสัตว์สำหรับโค กระบือ โดยเฉพาะม้าได้ด้วย จะตัดให้กินหรือปล่อยให้สัตว์แทะเล็ม^[8]
• คุณค่าทางโภชนาการของหญ้าปากควายที่มีอายุราว 45 วัน ประกอบไปด้วย โปรตีน 7.4-8.6%, ธาตุแคลเซียม 0.50-0.53%, ธาตุโพแทสเซียม 1.41-1.60%, ADF 27.6-42.2%, NDF 55.1-75.6%, DMD 55.2-59.1%, ลิกนิน 4.2%^[8]

เอกสารอ้างอิง

1. ฐานข้อมูลพรรณไม้ องค์การสวนพฤกษศาสตร์ กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม.  “หญ้าปากควาย“.  [ออนไลน์].  เข้าถึงได้จาก: www.qsbg.org.  [30 ธ.ค. 2013].
2. ฐานข้อมูลสมุนไพร กระทรวงวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี.  “หญ้าปากควาย“.  [ออนไลน์].  เข้าถึงได้จาก: thaiherb.most.go.th.  [30 ธ.ค. 2013].
3. ฝ่ายปฏิบัติการวิจัยและเรือนปลูกพืชทดลอง มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์.  “หญ้าปากควาย“.  (รัตนะ สุวรรณเลิศ หน่วยอนุรักษ์และใช้ประโยชน์พืชพรรณ).  [ออนไลน์].  เข้าถึงได้จาก: clgc.rdi.ku.ac.th.  [30 ธ.ค. 2013].
4. อุทยานธรรมชาติวิทยาอันเนื่องมาจากพระราชดำริ เครือข่ายกาญจนาภิเษก.  “หญ้าปากควาย“.  [ออนไลน์].  เข้าถึงได้จาก: www.kanchanapisek.or.th.  [30 ธ.ค. 2013].
5. องค์ความรู้เรื่องข้าว สำนักวิจัยและพัฒนาข้าว กรมการข้าว (สวข.).  “หญ้าปากควาย“.  [ออนไลน์].  เข้าถึงได้จาก: www.brrd.in.th.  [30 ธ.ค. 2013].
6. ศูนย์รวมข้อมูลสิ่งมีชีวิตในประเทศไทย สำนักงานพัฒนาเศรษฐกิจจากฐานชีวภาพ (องค์การมหาชน).  “หญ้าปากควาย“.  [ออนไลน์].  เข้าถึงได้จาก: www.thaibiodiversity.org.  [30 ธ.ค. 2013].
7. สำนักงานหอพรรณไม้ สำนักวิจัยการอนุรักษ์ป่าไม้และพันธุ์พืช กรมอุทยานแห่งชาติ สัตว์ป่า และพันธุ์พืช.  “หญ้าปากควาย“.  [ออนไลน์].  เข้าถึงได้จาก: web3.dnp.go.th.  [30 ธ.ค. 2013].
8. สำนักพัฒนาอาหารสัตว์ กรมปศุสัตว์.  “หญ้าปากควาย“.  [ออนไลน์].  เข้าถึงได้จาก: www.dld.go.th/nutrition/.  [30 ธ.ค. 2013].

ภาพประกอบ : www.flickr.com (by Starr Environmental, mingiweng, ting0308, Russell Cumming)

เรียบเรียงข้อมูลโดยเว็บไซต์เมดไทย (Medthai)