ดูกไก่ย่าน
ดูกไก่ย่าน ชื่อวิทยาศาสตร์ Hedyotis capitellata Wall. ex G.Don (ชื่อพ้องวิทยาศาสตร์ Oldenlandia capitellata (Wall. ex G.Don) Kuntze) จัดอยู่ในวงศ์เข็ม (RUBIACEAE)[1]
สมุนไพรดูกไก่ย่าน มีชื่อท้องถิ่นอื่น ๆ ว่า กำลังหัวละมาน เครือเขาขื่น (เชียงใหม่), เครือมุ้งกระต่าย (หนองคาย), ขมิ้นไม้ (จันทบุรี), ย่านตะครองแห้ง (ปัตตานี), ย่านเบื้องถ้วย (นราธิวาส), ตองแห้ง (ภาคใต้), ลิกามาโก๊ะ (มาเลย์-นราธิวาส), มึฉะแอว (ลั้วะ) เป็นต้น[1],[2]
ลักษณะของดูกไก่ย่าน
- ต้นดูกไก่ย่าน จัดเป็นไม้ล้มลุกรอเลื้อย มีอายุหลายปี ยาวประมาณ 2-3 เมตร ลำต้นมีลักษณะเป็นสันสี่เหลี่ยม แตกกิ่งก้านมาก ตามลำต้นและใบมีขนนุ่มสีเหลือง พบขึ้นบริเวณที่โล่งในป่าผลัดใบ[1]
- ใบดูกไก่ย่าน ใบเป็นใบเดี่ยว ออกเรียงตรงข้าม ลักษณะของใบเป็นรูปใบหอกถึงรูปไข่แกมใบหอก ใบมีขนาดกว้างประมาณ 1.5-4 เซนติเมตร และยาวประมาณ 6-10 เซนติเมตร ผิวใบเรียบ มีหูใบอยู่ระหว่างก้านใบ[1]
- ดอกดูกไก่ย่าน ออกดอกเป็นช่อกระจุกแน่นแยกแขนง โดยจะออกที่บริเวณซอกใบและที่ปลายกิ่ง ก้านสั้น ดอกย่อยมีจำนวนมาก กลีบเลี้ยงเชื่อมกันเป็นหลอด แฉกกลีบตั้งตรง กลีบดอกเป็นสีขาวหรือสีเหลือง เชื่อมกันเป็นหลอด แฉกกลีบมีลักษณะม้วนออกด้านนอก ออกดอกในช่วงเดือนมีนาคม[1]
- ผลดูกไก่ย่าน ผลเป็นผลแห้ง ลักษณะของผลเป็นรูปไข่กลับ แตกตามพูหรือตามตะเข็บเป็น 2 ฝา[1]
สรรพคุณของดูกไก่ย่าน
- ตำรายาไทยจะใช้รากเข้ายาบำรุงกำลัง (ราก)[1]
- รากมีสรรพคุณเป็นยาแก้โรคธาตุพิการ (ราก)[1]
- ใช้เป็นยาแก้อาการมึนเวียนศีรษะ (ราก)[1]
- ใบมีสรรพคุณเป็นยาแก้ไข้ป่า (ใบ)[1]
- ใช้เป็นยาแก้บิด (ราก)[1]
- เครือนำมาทุบแล้วคั้นเอาน้ำ ใช้เป็นยาทารักษาแผลไฟไหม้น้ำร้อนลวกแล้วพันผ้าไว้ (เครือ)[2]
- ใบใช้ตำพอกแผลสดลดการอักเสบจากพิษงูกัด แผลฟกบวม (ใบ)[1]
- ใบใช้ตำพอกโรคบวมตามข้อและกล้ามเนื้อ โรคปวดเอว กระดูกหัก กระดูกแตก (ใบ)[1]
- ชาวเขาเผ่าแม้วจะใช้ดูกไก่ย่านทั้งต้น นำมาต้มกับน้ำอาบหรืออบไอน้ำบรรเทาอาการชามือ ชาเท้า หรืออัมพาต (ทั้งต้น)[1]
เอกสารอ้างอิง
- หนังสือสมุนไพรพื้นบ้านล้านนา. (ภาควิชาเภสัชพฤกษศาสตร์ คณะเภสัชศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล). “ดูกไก่ย่าน”. หน้า 125.
- โครงการเผยแพร่ข้อมูลทรัพยากรชีวภาพและภูมิปัญญาท้องถิ่นบนพื้นที่สูง, สถาบันวิจัยและพัฒนาที่สูง (องค์กรมหาชน). “ดูกไก่ย่าน”. อ้างอิงใน : หนังสือชื่อพรรณไม้แห่งประเทศไทย (เต็ม สมิตินันทน์). [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก : eherb.hrdi.or.th. [23 ธ.ค. 2014].
ภาพประกอบ : www.flickr.com (by Yeoh Yi Shuen), www.qsbg.org
เรียบเรียงข้อมูลโดยเว็บไซต์เมดไทย (Medthai)
