20 ประโยชน์ของวิตามินเอ (Vitamin A) จากงานวิจัย !

วิตามินเอ (Vitamin A) กับประโยชน์ทางการแพทย์

วิตามินเอ

วิตามินเอ (Vitamin A) คือ วิตามินที่ละลายในไขมันซึ่งจำเป็นต่อการมองเห็นและผิวหนังที่ดี มีความสำคัญต่อระบบภูมิคุ้มกัน เกี่ยวข้องกับการเจริญเติบโตและพัฒนาการ การสืบพันธุ์ที่ดี ช่วยให้หัวใจ ปอด ไต และอวัยวะอื่น ๆ ทำงานได้อย่างถูกต้องเป็นปกติ การขาดวิตามินเอแม้จะพบได้น้อยแต่ก็อาจทำให้เกิดอันตรายหรือความเสี่ยงได้หลายอย่าง และแพทย์มักใช้วิตามินเอเพื่อรักษาภาวะขาดวิตามินเอเป็นหลัก และอาจใช้เพื่อวัตถุประสงค์อื่นตามคำแนะนำของแพทย์

วิตามินเอไม่ใช่สารประกอบแบบเดี่ยว ๆ แต่เป็นกลุ่มของสารประกอบทางเคมีที่มีโครงสร้างคล้ายกัน ซึ่งได้แก่ เรตินอล (Retinol), เรตินอลดีไฮด์ (Retinaldehyde), กรดเรติโนอิก (Retinoic acid) และโปรวิตามินเอ แคโรทีนอยด์ (Provitamin A carotenoids) ซึ่งรวมถึงเบต้าแคโรทีน (Beta-carotene), แอลฟาแคโรทีน (Alpha-carotene), แกมมาแคโรทีน (Gamma-carotene) และคริปโตแซนธิน (Cryptoxanthin) โดยเรตินอลและเบต้าแคโรทีนจะเป็นรูปแบบที่พบมากที่สุดที่พบได้ในอาหารและอาหารเสริม โดยชนิดแรกจะพบในสัตว์และชนิดหลังพบได้ในพืช (อ้างอิง 1)

วิตามินเอมีอยู่ด้วยกัน 2 ประเภท (1) ได้แก่

  1. Preformed vitamin A (Retinol) พบได้ในอาหารจากสัตว์ โดยมีมากที่สุดในตับ ปลา ไข่ และผลิตภัณฑ์จากนม ส่วนวิตามินเอในอาหารเสริมนั้นก็มักจะหมายถึงรูปแบบพรีฟอร์มนี้ หรือรูปแบบเรตินอล ซึ่งรวมถึงเรตินอลพัลมิเทต (Retinyl palmitate) และเรตินิลอะซีเตต (Retinyl acetate)
  2. Provitamin A carotenoids เป็นสารสีจากพืชที่ร่างกายจะเปลี่ยนเป็นวิตามินเอในลำไส้ จึงพบได้ในอาหารจากพืช เช่น ผักใบเขียว ผักสีส้มและสีเหลือง ผลิตภัณฑ์จากมะเขือเทศ ผลไม้ และน้ำมันพืชบางชนิด โดย Provitamin A carotenoids หลักในอาหารของมนุษย์ ได้แก่ เบต้าแคโรทีน (Beta-carotene), แอลฟาแคโรทีน (Alpha-carotene), และเบต้าคริปโตแซนธิน (Beta-cryptoxanthin) ส่วนแคโรทีนอยด์อื่น ๆ ในอาหาร เช่น ไลโคปีน, ลูทีนและซีแซนทีน, แอสตาแซนธิน นั้นจะไม่เปลี่ยนเป็นวิตามินเอ จึงเรียกว่าแคโรทีนอยด์ที่ไม่ใช่โปรวิตามินเอ (non-Provitamin A carotenoids)

วิตามินเอ (Vitamin A) หมายถึงกลุ่มของสารประกอบที่จำเป็นต่อการมองเห็นและผิวหนังที่ดี การทำงานของระบบภูมิคุ้มกัน การเจริญเติบโตและพัฒนาการของทารก วิตามินเอที่พบได้บ่อยที่สุดคือเรตินอล (พบได้ในอาหารจากสัตว์) และเบต้าโรทีน (อาหารจากพืช)

ประโยชน์ของวิตามินเอ

1. ใช้ป้องกันและรักษาภาวะขาดวิตามินเอ (Vitamin A deficiency) ซึ่งเป็นภาวะทางโภชนาการที่มักพบได้ในเด็กทารกที่คลอดก่อนกำหนด, ทารก เด็ก หญิงตั้งครรภ์และให้นมบุตรในประเทศที่มีรายได้น้อย, บุคคลที่มีความผิดปกติของระบบทางเดินอาหาร, ผู้ที่เป็นโรคซิสติกไฟโบรซิส (Cystic fibrosis) เป็นต้น การขาดวิตามินเอยังคงพบได้บ่อยในประเทศกำลังพัฒนา ซึ่งมักเป็นผลมาจากการเข้าถึงอาหารที่มีวิตามินได้อย่างจำกัด เนื่องจากความยากจนหรือการรับประทานอาหารแบบดั้งเดิมซ้ำ ๆ จากการสำรวจประชากรในประเทศที่มีรายได้น้อยถึงปานกลาง 138 ประเทศ พบว่า 29% ของเด็กอายุ 6 เดือน ถึง 5 ปี มีภาวะขาดวิตามินเอ นอกจากนี้ หญิงตั้งครรภ์ประมาณ 10-20% ในประเทศที่มีรายได้น้อยก็มักมีภาวะขาดวิตามินเอเช่นกัน ส่วนในประเทศที่เจริญแล้วการขาดวิตามินเอจะพบได้น้อยกว่า 1% ของประชากร และมีเพียง 2% ที่มีความเสี่ยงต่อการเกิดขาดวิตามินเอ (1)

  • การขาดวิตามินเออาจทำให้เกิดอาการมองเห็นไม่ชัดเจนในเวลากลางคืน (ตาบอดกลางคืน) ผิวแห้ง เพิ่มความเสี่ยงต่อการติดเชื้อ สูญเสียการรับรส (2) อาจทำให้เกิดอาการตาแดง ตาแห้ง และตาอักเสบ (เยื่อตาขาวแดง) เกล็ดกระดี่ที่ตาขาว (Bitot’s spots) ผิวบอบบางและพุพอง เกิดรอยด่างขาวเป็นหย่อม ๆ ที่มือหรือแขน (Leukoderma) เกิดความผิดปกติของเล็บ ระดับเอนไซม์ตับ ALT สูง ตามที่มีรายงานในเด็กหญิงชาวญี่ปุ่นอายุ 4 ขวบที่มีภาวะขาดวิตามินเออย่างรุนแรง และมีอาการดีขึ้นภายใน 4 สัปดาห์หลังจากได้รับวิตามินเอวันละ 4,000 IU จากน้ำมันตับปลา (3)
  • มีรายงานในผู้หญิงอายุ 34 ปีที่ขาดวิตามินเอเนื่องจากบริโภคอาหารไม่เพียงพอ ที่นอกจากจะมีอาการตาแห้งและตาบอดกลางคืนแล้ว ผู้ป่วยยังมีอาการวุ้นตาเสื่อม (Vitreous eye floaters) ตาไวต่อแสง และเสียการเห็นรอบนอก (Peripheral vision) ในผู้หญิงอายุ 34 ปีที่ขาดวิตามินเอ และอาการของเธอดีขึ้นอย่างมีนัยสำคัญใน 1 สัปดาห์หลังรักษาอาการตาแห้งด้วยยาหยอดตาและเสริมวิตามินเอร่วมด้วย (วันละ 200,000 IU เป็นเวลา 2 วัน ตามด้วย 8,000 IU บวกกับวิตามินรวมทุกวัน) ส่วนการมองเห็นก็ฟื้นฟูเป็นปกติภายใน 5 เดือนครึ่งเมื่อเสริมวิตามินเอทุกวัน (4)
  • สัญญาณที่พบได้บ่อยที่สุดของการขาดวิตามินเอคือโรคตาแห้ง (Xerophthalmia) ซึ่งโรคนี้สามารถส่งผลต่อกระจกตาและอาจทำให้ตาบอดถาวรได้ และการขาดวิตามินเอเป็นสาเหตุอันดับต้น ๆ ของการตาบอดที่สามารถป้องกันได้ในเด็ก (1)
  • การขาดวิตามินเอเรื้อรังยังสัมพันธ์กับพัฒนาการของปอดที่ผิดปกติ โรคระบบทางเดินหายใจ (เช่น โรคปอดบวม) ความเสี่ยงที่เพิ่มขึ้นของโรคโลหิตจาง และการเสียชีวิตที่เพิ่มขึ้น (1) นอกจากนี้ยังเพิ่มความรุนแรงและความเสี่ยงต่อการเสียชีวิตจากการติดเชื้อ (โดยเฉพาะโรคหัดและโรคท้องร่วงที่เกี่ยวข้องกับการติดเชื้อ) เพราะข้อมูลในปี 2013 ในประเทศที่มีรายได้น้อยถึงปานกลางมีเด็กจำนวน 94,500 คนที่เสียชีวิตด้วยโรคท้องร่วง และมี 11,200 คนที่เสียชีวิตด้วยโรคหัดอันเป็นผลมาจากการขาดวิตามินเอ (5)
แสดงเพิ่มเติม

2. เสริมระบบภูมิคุ้มกัน วิตามินเอเป็นหนึ่งในสารอาหารที่มีบทบาทสำคัญต่อระบบภูมิคุ้มกันที่ดีและเกี่ยวข้องกับการผลิตและการทำงานของเซลล์เม็ดเลือดขาวที่เป็นตัวช่วยดักจับเชื้อแบคทีเรียและเชื้อโรคต่าง ๆ ที่เข้าสู่ร่างกาย นั่นหมายความว่า หากร่างกายขาดวิตามินเอก็จะทำให้เกิดการติดเชื้อได้ง่ายขึ้นและทำให้เราหายป่วยได้ช้าลง (6, 7)

3. ลดความเสี่ยงมะเร็ง งานวิจัยหลายชิ้นได้ตรวจสอบความสัมพันธ์ระหว่างวิตามินเอกับมะเร็งชนิดต่างๆ อย่างไรก็ตาม ความสัมพันธ์ระหว่างระดับวิตามินเอในเลือดหรือการเสริมวิตามินเอกับความเสี่ยงต่อการเกิดโรคมะเร็งหรือการเสียชีวิตจากโรคมะเร็งนั้นยังไม่ชัดเจน และหลักฐานการทดลองทางคลินิกบางชิ้นยังบ่งชี้ว่าการเสริมวิตามินเออาจเพิ่มความเสี่ยงของมะเร็งบางรูปแบบอื่น แม้จะช่วยลดความเสี่ยงของมะเร็งบางชนิดได้ก็ตาม ดังข้อมูลที่แสดงไว้ด้านล่าง

  • การศึกษาหลายชิ้นแสดงให้เห็นว่าการเสริมวิตามินเอหรือเรตินอล และแคโรทีนอยด์มากขึ้น โดยเฉพาะจากอาหารมีความสัมพันธ์กับความเสี่ยงที่ลดลงของมะเร็งหลายชนิด เช่น มะเร็งปอด, มะเร็งช่องปาก, มะเร็งกล่องเสียง, มะเร็งหลอดอาหาร, มะเร็งรังไข่, มะเร็งกระเพาะปัสสาวะ, มะเร็งตับอ่อน, มะเร็งต่อมน้ำเหลืองชนิดนอนฮอดจ์กิน และเนื้องอกชนิดไกลโอมา (1)
  • การบริโภคแคโรทีนอยด์จากแหล่งธรรมชาติช่วยลดความเสี่ยงต่อการเกิดโรคมะเร็งช่องปากและมะเร็งกล่องเสียง (8)
  • การบริโภคผักและผลไม้ที่มีแคโรทีนอยด์สูงอาจช่วยลดความเสี่ยงของมะเร็งเต้านม (9)
  • การเสริมวิตามินเอทางปากขนาดสูงทุกวันมีประสิทธิภาพในการช่วยลดจำนวนของเนื้องอกใหม่ที่เกี่ยวข้องกับการสูบบุหรี่ และอาจช่วยเพิ่มอัตราการรอดชีวิตของผู้ป่วยมะเร็งปอด (10)
  • ไลโคปีนซึ่งเป็นแคโรทีนอยด์ในอาหารอาจช่วยลดความเสี่ยงต่อการเกิดโรคมะเร็งรังไข่ (11) และการบริโภควิตามินเอในปริมาณที่สูงขึ้นอาจช่วยชะลอพัฒนาการของโรคมะเร็งรังไข่ให้ลดลง (12)
  • การได้รับวิตามินเอในปริมาณสูงมีความสัมพันธ์กับความเสี่ยงของมะเร็งกระเพาะปัสสาวะที่ลดลง (13)
  • การบริโภคซีลีเนียม วิตามินซี วิตามินอี เบต้าแคโรทีน และเบต้าคริปโตแซนธิน ในปริมาณที่สูงขึ้นมีความสัมพันธ์อย่างมีนัยสำคัญกับการลดความเสี่ยงมะเร็งตับอ่อน (14)
  • วิตามินเออาจช่วยลดความเสี่ยงของโรคมะเร็งผิวหนังเมลาโนมา (Melanoma) ซึ่งการศึกษาขนาดใหญ่พบว่าผู้ใหญ่ (อายุ 50-76 ปี) ที่เสริมวิตามินเอจะมีความเสี่ยงต่ำกว่า 40% ต่อการเกิดโรคมะเร็งผิวหนังโดยเฉลี่ย 6 ปี เมื่อเทียบกับกลุ่มที่ไม่ได้เสริม (15)
  • การบริโภคแอลฟาแคโรทีน เบต้าแคโรทีน และลูทีน/ซีแซนทีน อาจช่วยป้องกันการพัฒนาของโรคมะเร็งต่อมน้ำเหลืองชนิดนอนฮอดจ์กิน (NHL) (16)
  • การบริโภควิตามินเอในอาหารให้สูงขึ้นสามารถลดความเสี่ยงของเนื้องอกชนิดไกลโอมา (Glioma) ได้ (17)
  • อย่างไรก็ตาม การศึกษาเชิงสังเกตอื่น ๆ (1) ไม่พบความสัมพันธ์ระหว่างการเสริมวิตามินเอในรูปแบบต่าง ๆ กับความเสี่ยงที่ลดลงของมะเร็งปอด, มะเร็งตับ (18), มะเร็งต่อมน้ำเหลืองชนิดนอนฮอดจ์กิน (19), มะเร็งลำไส้ใหญ่และทวารหนัก (20), มะเร็งต่อมลูกหมาก, หรือมะเร็งทั้งหมด (21)
  • ผลการศึกษาของ CARET, ATBC และ AREDS2 ชี้ให้เห็นว่าการเสริมเบต้าแคโรทีนในปริมาณมากมีผลเสียต่อผู้สูบบุหรี่ เคยสูบบุหรี่ และคนงานที่สัมผัสกับแร่ใยหิน โดยเฉพาะอย่างยิ่งความเสี่ยงของมะเร็งปอด อย่างไรก็ตาม ก็มีการทดลองทางคลินิกอื่น ๆ ที่ไม่พบความสัมพันธ์ระหว่างการเสริมวิตามินเอหรือเบต้าแคโรทีนกับความเสี่ยงหรือการเสียชีวิตที่เพิ่มของมะเร็งปอด
  • การศึกษาทดลองประสิทธิภาพของเบต้าแคโรทีนและเรตินอล (CARET) ในผู้ชายและหญิงที่สูบบุหรี่ เคยสูบบุหรี่ หรือเคยทำงานที่สัมผัสกับแร่ใยหินจำนวน 18,314 คน (อายุ 45-74 ปี) พบว่ากลุ่มผู้เข้าร่วมที่รับประทานอาหารเสริมเบต้าแคโรทีน 30 มก. และวิตามินเอ 25,000 IU (7,500 mcg RAE) ในรูปของเรตินอลพัลมิเทต ทุกวัน เป็นเวลาเฉลี่ย 4 ปี ไม่พบประโยชน์ใด ๆ และยังเพิ่มความเสี่ยงต่อการเกิดโรคมะเร็งปอดอย่างไม่คาดคิดถึง 28% และเพิ่มอัตราการเสียชีวิตจากโรคมะเร็งปอดถึง 46% นอกจากนี้ อาหารเสริมยังเพิ่มความเสี่ยงต่อการเสียชีวิตจากทุกสาเหตุอีกถึง 17% เมื่อเทียบกับกลุ่มที่ได้รับยาหลอก (22) และเมื่อติดตามผู้เข้าร่วม CARET ไปอีก 6 ปีหลังจากหยุดทานอาหารเสริม ก็ไม่พบความแตกต่างของความเสี่ยงมะเร็งปอดอีกต่อไปเมื่อเทียบกับกลุ่มที่เคยได้รับยาหลอก ยกเว้นในผู้หญิงกลุ่มที่เคยเสริมที่จะมีความเสี่ยงที่สูงกว่า 33% ของมะเร็งปอด (23)
  • การศึกษาผลการป้องกันมะเร็งของวิตามินอีและเบต้าแคโรทีน (ATBC) พบว่าอาหารเสริมเบต้าแคโรทีนเพิ่มความเสี่ยงของมะเร็งปอดในผู้สูบบุหรี่ โดยการศึกษานี้เป็นการศึกษาในผู้ชายที่สูบบุหรี่จำนวน 29,133 คน (อายุ 50-69 ปี) ที่สูบบุหรี่เฉลี่ยวันละ 20.4 มวน เป็นเวลาเฉลี่ย 35.9 ปี แบ่งเป็น 4 กลุ่ม คือ กลุ่ม 1 ได้รับการเสริมวิตามินอี (α-Tocopherol) วันละ 50 มก., กลุ่ม 2 ได้รับเบต้าแคโรทีนวันละ 20 มก., กลุ่ม 3 ได้รับทั้งสองอย่าง และกลุ่ม 4 ได้รับยาหลอก แล้วติดตามผลต่อเนื่องเป็นเวลา 5-8 ปี พบว่ากลุ่มที่ได้รับเบต้าแคโรทีนเพียงอย่างเดียวจะมีความเสี่ยงต่อการเกิดโรคมะเร็งปอดสูงขึ้น 18% และไม่มีผลหรือมีผลเพียงเล็กน้อยต่อการลดโอกาสเกิดมะเร็งอื่น ๆ เมื่อเทียบกับกลุ่มอื่น (24) และเมื่อติดตามผลไปอีกจนครบ 18 ปี ซึ่งในช่วงนี้ผู้เข้าร่วมไม่ได้รับประทานอาหารเสริมอีกต่อไป แต่ส่วนใหญ่ยังคงสูบบุหรี่อยู่ พบว่าผู้เข้าร่วมกลุ่มที่เคยได้รับเบต้าแคโรทีนไม่ได้มีความเสี่ยงเพิ่มขึ้นต่อการเป็นมะเร็งปอด แต่มีความเสี่ยงสูงกว่าที่จะเสียชีวิตเด้วยโรคมะเร็งต่อมลูกหมากถึง 20% (25)
  • การศึกษาของ AREDS2 เพื่อทดสอบสารอาหารที่ช่วยโรคจอประสาทตาเสื่อมในผู้สูงอายุ (AMD) ที่มีส่วนผสมหลายอย่างที่มีหรือไม่มีเบต้าแคโรทีน พบว่ามะเร็งปอดถูกตรวจพบในกลุ่มที่ได้รับเบต้าแคโรทีนมากกว่ากลุ่มที่ได้ไม่ได้รับเกือบ 2 เท่า (26)
  • การทดลองในแพทย์ชายจำนวน 22,071 คน (อายุ 40-84 ปีที่ 11% เป็นผู้ที่สูบบุหรี่ และอีก 39% เป็นผู้ที่เคยสูบบุหรี่) ที่ให้รับประทานเบต้าแคโรทีน 50 มก. วันเว้นวัน เป็นเวลา 12 ปี ไม่ก่อให้เกิดประโยชน์หรือโทษในแง่ของอุบัติการณ์ของการเกิดโรคมะเร็ง โรคหัวใจและหลอดเลือด หรืออัตราการเสียชีวิต เมื่อเทียบกับกลุ่มที่ได้รับยาหลอก (27) สอดคล้องกับการศึกษาเชิงสังเกตในผู้หญิงจำนวน 7,627 คน (อายุเฉลี่ย 60.4 ปี) การเสริมวิตามินซี 500 มก., วิตามินอี 600 IUm และเบต้าแคโรทีน 50 มก. เป็นเวลาเฉลี่ย 9.4 ปี ไม่มีประโยชน์โดยรวมในการป้องกันการเกิดมะเร็งทั้งหมดหรือการเสียชีวิตจากมะเร็ง (28) และการทดลองในผู้ที่มีสุขภาพดีจำนวน 29,584 คน (อายุ 40-69 ปี) เป็นเวลา 5.25 ปี ไม่ได้ช่วยลดอัตราการเสียชีวิตจากโรคมะเร็งปอดเมื่อเทียบกับกลุ่มอื่น ๆ (การทดลองนี้แบ่งเป็น 5 กลุ่ม โดยมี 2 กลุ่ม ที่กลุ่มหนึ่งให้เรตินอลร่วมกับสังกะสี และอีกกลุ่มให้เบต้าแคโรทีนร่วมกับวิตามินอีและซีลีเนียม และยังมีกลุ่มที่ได้รับยาหลอก) (29)
  • แม้การศึกษาจะเชื่อมโยงการบริโภคเบต้าแคโรทีนในอาหารกับความเสี่ยงที่ลดลงของมะเร็งเต้านมและมะเร็งรังไข่ แต่ล่าสุดในปี 2022 คณะทำงานเฉพาะกิจเพื่อการบริการป้องกันโรคของสหรัฐฯ (USPSTF) ไม่แนะนำให้ใช้อาหารเสริมเบต้าแคโรทีนในการป้องกันโรคมะเร็ง เนื่องจากอันตรายที่อาจเกิดขึ้นมีมากกว่าประโยชน์ที่จะได้รับ (30)
แสดงเพิ่มเติม

เรื่องที่เกี่ยวข้อง : สรุปประโยชน์จากงานวิจัยล่าสุดของซีลีเนียม, ไลโคปีน

4. เพิ่มอัตราการรักษาและการมองเห็นที่ดีขึ้นหลังผ่าตัดตาด้วยเลเซอร์ การศึกษาชิ้นหนึ่งแสดงให้เห็นว่าการได้รับ วิตามินเอและวิตามินอีในขนาดสูง ช่วยเพิ่มอัตราการรักษาและการมองเห็นที่ดีขึ้นหลังการผ่าตัดรักษาค่าสายตาผิดปกติโดยใช้เลเซอร์ (PRK) เพื่อแก้ไขปัญหาสายตาสั้น (31)

5. ตาบอดกลางคืน (Night blindness) มีรายงานการสูญเสียการมองเห็นตอนกลางคืน (ตาบอดตอนกลาง) ในชายอายุ 60 ปีที่เป็นโรคโครห์น (Crohn’s disease) ซึ่งผ่านการผ่าตัดมาแล้วหลายครั้งและมีระดับวิตามินเอในเลือดต่ำมาก เมื่อได้รับการเสริมวิตามินเอ 100,000 IU ต่อวันโดยการฉีดเข้าทางกล้ามเนื้ออเป็นเวลา 3 วัน ตามด้วย 50,000 IU ทุกวัน เป็นเวลา 2 สัปดาห์ จากนั้นให้ยารับประทานวันละ 25,000 IU เป็นเวลา 1 ปี ช่วยให้ระดับวิตามินเอในเลือดเพิ่มจาก 11 mcg/dL เป็น 78 mcg/dL และมีการมองเห็นที่ดีขึ้น (32)

6. ลดความเสี่ยงต้อกระจก (Cataracts) จากข้อมูลพบว่าวิตามินเออาจมีประสิทธิภาพในการป้องกันต้อกระจก (33) และการเพิ่มปริมาณวิตามินเอในอาหารนั้นสัมพันธ์กับความเสี่ยงที่ลดลงของต้อกระจก (34)

7. โรคจอตาเสื่อมในผู้สูงอายุ (AMD) เป็นสาเหตุหลักของการสูญเสียการมองเห็นที่สำคัญในผู้สูงอายุ การศึกษาของหน่วยงานในสหรัฐฯ ที่เรียกกัน AREDS (Age-Related Eye Disease Study) ได้ประเมินการเสริมวิตามินเอในรูปของเบต้าแคโรทีน วิตามินซี วิตามินอี และสังกะสี พบว่าช่วยลดความเสี่ยงที่โรค AMD จะลุกลามขึ้นได้ 25% ในช่วง 5 ปี เมื่อเทียบกับกลุ่มที่ได้รับยาหลอก แต่ผลที่ได้มีเฉพาะในผู้เป็น AMD ระยะกลางหรือระยะรุนแรงเท่านั้น (ผู้ที่เป็น AMD ระยะเริ่มต้นหรือเป็นเล็กน้อยนั้นไม่พบประโยชน์) (35) อย่างไรก็ตาม ไม่ทราบว่าประโยชน์นี้เกิดจากส่วนผสมเดียวหรือส่วนผสมบางอย่างรวมกัน เพราะการศึกษาในภายหลัง (AREDS2) กลับพบว่าการเอาวิตามินเอในรูปเบต้าแคโรทีนออกจากสูตรก็ไม่ได้ทำให้ประโยชน์นี้ลดลง กล่าวคือ เบต้าแคโรทีนไม่ได้ให้ประโยชน์เพิ่มเติมในสูตรส่วนผสมนี้ (36)

เรื่องที่เกี่ยวข้อง : สรุปประโยชน์จากงานวิจัยล่าสุดของวิตามินซี, วิตามินอี, สังกะสี (ซิงค์)

8. โรคจอประสาทตามีสารสี (Retinitis pigmentosa) วิตามินเออาจมีประสิทธิภาพในการชะลอการลุกลามของโรคจอประสาทตามีสารสี (33)

9. ส่งเสริมสุขภาพของกระดูก แม้สารอาหารหลักที่จำเป็นต่อสุขภาพกระดูกจะเป็นโปรตีน แคลเซียม และวิตามินดี แต่การได้รับวิตามินเออย่างเพียงพอก็มีส่วนสำคัญต่อสุขภาพกระดูกเช่นกัน เพราะในผู้ที่มีระดับวิตามินเอในเลือดต่ำจะมีความเสี่ยงสูงต่อกระดูกมากกว่าผู้ที่มีสุขภาพแข็งแรงทั่วไป (ผู้ที่ได้รับวิตามินเอเพียงพอจากอาหารจะมีความเสี่ยงต่อกระดูกหักลดลง 6% เมื่อเทียบกับผู้ที่ขาด) (37) อย่างไรก็ตาม การได้รับวิตามินเอที่มากเกินไป โดยเฉพาะจากอาหารเสริมนั้นกลับเพิ่มความเสี่ยงต่อการเกิดกระดูกหักแทน (38) ดังนั้น การได้รับวิตามินอย่างเพียงพอตามปริมาณที่แนะนำต่อวัน โดยเฉพาะจากอาหารปกติจึงอาจช่วยปกป้องกระดูกและลดความเสี่ยงกระดูกหักได้

เรื่องที่เกี่ยวข้อง : สรุปประโยชน์จากงานวิจัยล่าสุดของแคลเซียม, วิตามินดี

10. การสืบพันธุ์ที่ดี วิตามินเออาจช่วยให้ระบบสืบพันธุ์แข็งแรงทั้งในผู้ชายและผู้หญิง โดยมีการศึกษาในหนูทดลองเพศผู้ที่แสดงให้เห็นว่าการขาดวิตามินสามารถขัดขวางการพัฒนาของสเปิร์มแล้วทำให้เกิดภาวะมีบุตรยาก เช่นเดียวกับการศึกษาในหนูทดลองตัวเมียที่ขาดวิตามินเอแล้วส่งผลกระทบต่อการสืบพันธุ์ (ไข่มีคุณภาพไม่ดีและลดอัตราการฝังตัวของไข่) (39, 40)

11. จำเป็นต่อพัฒนาการที่ดีของทารก วิตามินเอจำเป็นต่อการเจริญเติบโตและการพัฒนาของตัวอ่อนในระหว่างการตั้งครรภ์ มีความสำคัญต่อพัฒนาการของอวัยวะและโครงสร้างของทารกในครรภ์ตั้งแต่โครกระดูก ระบบประสาท หัวใจ ตา ปอด ตับอ่อน และไต อย่างไรก็ตาม การได้รับวิตามินเอมากเกินไปในระหว่างการตั้งครรภ์ก็อาจนำไปสู่ความพิการแต่กำเนิดของทารกได้ (41, 42)

12. โรคออทิสติกสเปกตรัม (ASD) การศึกษาขนาดเล็กในเด็กอายุ 4-6 ปีในประเทศจีนที่เป็นโรค ASD พบว่าส่วนใหญ่มีระดับเรตินอลในเลือดต่ำกว่าเด็กที่ไม่ได้เป็น (0.54 เทียบกับ 0.82 µmol/L ตามลำดับ) โดยเด็กที่เป็น ASD เมื่อได้รับวิตามินเอในปริมาณมากเพียงครั้งเดียว (200,000 IU) เมื่อทำการทดสอบอีกครั้งใน 6 เดือนต่อมา พบว่าระดับเรตินอลในเลือดโดยเฉลี่ยเพิ่มขึ้นเป็น 0.79 µmol/L และช่วยปรับปรุงอาการของโรคออทิสติกให้ดีขึ้นเมื่อประเมินด้วยแบบวัดออทิสติกในวัยเด็ก (CARS) เช่น การปรับตัวหรือพัฒนาการทางการสังคม ความวิตกกังวล การสื่อสาร เป็นต้น อย่างไรก็ตาม การศึกษานี้ไม่มีกลุ่มควบคุมที่ได้รับยาหลอก จำเป็นต้องศึกษาเพิ่มเติม (43)

13. ท้องร่วงในหญิงตั้งครรภ์ วิตามินเออาจมีประสิทธิภาพในการป้องกันอาการท้องเสียหรือท้องร่วง (Diarrhea) ในหญิงตั้งครรภ์ที่ขาดสารอาหาร (33)

14. โรคหัด ในปี 2019 โรคหัดเป็นสาเหตุของการเสียชีวิตมากกว่า 207,500 คนทั่วโลก ซึ่งส่วนใหญ่เกิดขึ้นในเด็กเล็กในประเทศที่มีรายได้น้อย (1) โดยปัจจัยเสี่ยงที่สำคัญคือการได้รับวิตามินเอไม่เพียง องค์การอนามัยโลกแนะนำให้รับประทานวิตามินเอในปริมาณมากในเด็กที่อาศัยอยู่ในพื้นที่ที่มีความชุกของการขาดวิตามินเอเพื่อป้องกันการเจ็บป่วยและการเสียชีวิตจากโรคหัด สำหรับปริมาณที่แนะนำคือวิตามินเอ 30,000 mcg RAE (100,000 IU) หนึ่งครั้งสำหรับทารกอายุ 6-11 เดือน และขนาด 60,000 mcg RAE (200,000 IU) ทุก 4-6 เดือนสำหรับอายุ 1-5 ปี (44)

การเสริมวิตามินเอมีความสัมพันธ์กับความเสี่ยงต่อการเสียชีวิตที่ลดลงจากโรคหัด 26% (1) แต่บางการศึกษาก็พบว่าการเสริมวิตามินเอไม่ได้ช่วยลดการเสียชีวิตจากโรคหัด แต่พบว่าช่วยป้องกันหรือลดอุบัติการณ์เกิดโรคหัดได้ (45)

15. ดีต่อสุขภาพผิวหนังและเส้นผม วิตามินเอมีความสำคัญต่อการเจริญเติบโตของเนื้อเยื่อในร่างกาย รวมทั้งผิวหนังและเส้นผม โดยมีส่วนช่วยในการผลิตซีบัมซึ่งเป็นน้ำมันที่ช่วยรักษาระดับความชุ่มชื้นของผิวหนังและเส้นผม

16. ลดความเสี่ยงการเกิดสิว การขาดวิตามินเออาจเพิ่มความเสี่ยงต่อการเกิดสิว (46) การวิจัยในวารสาร American Academy of Dermatology ชี้ให้เห็นว่ายาไอโซเตรติโนอิน (Isotretinoin) ซึ่งเป็นเรตินอยด์ชนิดหนึ่ง สามารถช่วยรักษาสิวที่รุนแรงได้ นอกจากนี้ยังใช้รักษาในผู้ที่เป็นสิวปานกลางที่ดื้อต่อการรักษารูปแบบอื่น ๆ ได้ด้วย (47)

17. รอยแผลเป็นจากสิว เรตินอยด์อาจช่วยลดรอยแผลเป็นจากสิวได้จากการศึกษาหนึ่งที่พบว่าการรักษาด้วยเรตินอยด์ทำให้รอยแผลเป็นจากสิวดีขึ้นหลังจากผ่านไป 24 สัปดาห์

18. ครีม เจล หรือเซรั่มทาเฉพาะที่เพื่อรักษาปัญหาทางผิวหนัง อนุพันธ์ของวิตามินเอ เช่น Retinol, Retinyl-palmitate, Retinyl-acetate, Retinaldehyde มักถูกใช้เป็นส่วนผสมทั่วไปในครีม เจล หรือเซรั่มเพื่อใช้แก้ปัญหาผิวหนังในด้านต่าง ๆ เช่น การเพื่อใช้ลดสิว ลดริ้วรอยหรือป้องกันการเกิดริ้วก่อนวัย รักษาผิวจากการได้รับรังสียูวี ใช้ปรับสภาพผิวหรือสีผิว รวมไปใช้รักษาโรคสะเก็ดเงิน ผิวหนังหนาขึ้นผิดปกติ (ผิวหนังหนาผิดปกติ)

  • นอกจากอนุพันธ์ของวิตามินเอที่ใช้จะมีฤทธิ์ต้านเชื้อแบคทีเรีย ต้านการอักเสบ และต้านอนุมูลอิสระในผิวหนังชั้นบนสุดแล้ว ยาทาเรตินอยด์อาจเพิ่มการสังเคราะห์และยับยั้งการเสื่อมสภาพของคอลลาเจน (48)
  • มีหลักฐานการผลิตภัณฑ์ที่มีเรตินอล 0.04-0.1% สามารถช่วยปรับปรุงโทนสีผิวได้เล็กน้อยและช่วยลดริ้วรอยบนใบหน้าได้ (49)
  • อย่างไรก็ตาม เรตินอยด์ในรูปแบบทามักทำให้ผิวหนังเกิดการระคายเคืองในช่วงแรก เช่น ผิวหนังแห้ง แดง แสบไหม้ หรือลอกเป็นสะเก็ด แต่ผลข้างเคียงเหล่านี้จะลดลงเมื่อใช้อย่างต่อเนื่องเกิน 4 สัปดาห์ และการใช้มอยเจอร์ไรเซอร์ทาอาจช่วยลดผลข้างเคียงเหล่านี้ได้ ส่วนในหญิงตั้งครรภ์หรือวางแผนที่จะตั้งครรภ์ควรหลีกเลี่ยงการใช้ยาทาเรตินอยด์ เพราะอาจทำให้ทารกเกิดความพิการแต่กำเนิดได้

เรื่องที่เกี่ยวข้อง : สรุปประโยชน์ของคอลลาเจน (Collagen) จากงานวิจัย !

19. ป้องกันผิวไหม้แดด เบต้าแคโรทีนถูกนำมาใช้เพื่อลดความไวต่อแสงแดดในผู้ที่มีภาวะทางพันธุกรรมที่เรียกว่า Erythropoietic porphyria ในทำนองเดียวกัน เบต้าแคโรทีนอาจช่วยป้องกันผิวไหม้แดดได้เล็กน้อยในผู้ที่ไวต่อแสงแดด โดยปริมาณเบต้าแคโรทีนต่อวันคือ 25 มก. (6,250 mcg RAE หรือ 41,666 IU) โปรดทราบว่าผลิตภัณฑ์เสริมอาหารเบต้าแคโรทีนไม่สามารถช่วยลดความเสี่ยงของมะเร็งผิวหนังได้ และไม่น่าจะช่วยป้องกันผิวไหม้แดดในคนปกติ

20. ประโยชน์เบต้าแคโรทีนด้านอื่น ๆ (การศึกษามีจำกัด) การวิจัยในมนุษย์อย่างจำกัดแสดงให้เห็นว่าเบต้าแคโรทีนอาจป้องกันโรคหอบหืดที่เกิดจากการออกกำลังกาย, ลดอาการของโรคฝ้าขาวในช่องปาก (Oral leukoplakia), ชะลอการลุกลามของโรคข้อเสื่อม (Osteoarthritis), เพิ่มความสามารถในการออกกำลังกายและความแข็งแรงของกล้ามเนื้อในผู้สูงอายุ, รักษาการติดเชื้อ (โดยเฉพาะในลำคอ หน้าอก และช่องท้อง), ผิวหนังหนาขึ้นผิดปกติ (Hyperkeratosis)

ข้อควรรู้และคำแนะนำ

  • อาหารที่มีวิตามินเอสูง : ตับเนื้อ มันเทศ ผักโขม พายฟักทอง แครอท, ปลาแฮร์ริ่ง, ไอศกรีม, นมพร่องมันเนย, แคนตาลูป, ชีส, พริหวานแดง, มะม่วง, อาหารเช้าซีเรียลเสริมวิตามินเอ, ไข่ต้ม, แอปริคอตแห้ง, บรอกโคลีต้ม, ปลาแซลมอน, น้ำมันมะเขือเทศ, โยเกิร์ต, ปลาทูน่ากระป๋อง, ไก่, ถั่วต่าง ๆ
  • ปริมาณวิตามินเอที่แนะนำต่อวัน (RDA) : เป็นระดับการบริโภคเฉลี่ยต่อวันที่ถือว่าเพียงพอต่อความต้องการของคนส่วนใหญ่ที่มีสุขภาพดีเกือบทั้งหมด (97-98%) เป็นดังนี้ (1)
    • อายุไม่เกิน 6 เดือน : 400 mcg RAE
    • อายุ 7-12 เดือน : 500 mcg RAE
    • อายุ 1-3 ปี : 300 mcg RAE
    • อายุ 4-8 ปี : 400 mcg RAE
    • อายุ 9-13 ปี : 600 mcg RAE
    • ผู้ชายอายุ 14 ปีขึ้นไป : 900 mcg RAE
    • ผู้หญิงอายุ 14 ปีขึ้นไป : 700 mcg RAE
    • หญิงตั้งครรภ์ : อายุ 14-18 คือ 750 mcg RAE และอายุ 19-50 ปี คือ 770 mcg RAE
    • หญิงให้นมบุตร : อายุ 14-18 คือ 1,200 mcg RAE และอายุ 19-50 ปี คือ 1,300 mcg RAE
  • หน่วยวัดของวิตามินเอ : ในปัจจุบันหน่วยการวัดของวิตามินเอ คือ mcg RAE แต่ก่อนหน้านี้จะใช้หน่วย IU ซึ่งอาหารเสริมวิตามินเอในปัจจุบันก็กำลังทยอยเปลี่ยนไปใช้หน่วย mcg RAE หากต้องการแปลง IU เป็น mcg RAE สามารถเทียบค่าได้ดังนี้
    • 1 IU retinol (อาหารปกติและอาหารเสริมที่ให้เรตินอล) = 0.3 mcg RAE
    • 1 IU supplemental beta-carotene (อาหารเสริมเบต้าแคโรทีน) = 0.3 mcg RAE
    • 1 IU dietary beta-carotene (อาหารปกติที่ให้เบต้าแคโรทีน) = 0.05 mcg RAE
    • 1 IU dietary alpha-carotene or beta-cryptoxanthin (อาหารปกติที่ให้แอลฟาแคโรทีนหรือเบต้าคริปโตแซนธิน) = 0.025 mcg RAE
  • การดูดซึมของวิตามินเอ : ร่างกายสามารถดูดซึมเรตินอลจากอาหารปกติได้มากถึง 75-100% และดูดซึมเบต้าแคโรทีนจากอาหารได้ 10-30% ส่วนการดูดซึมของวิตามินเอในอาหารเสริม (Preformed vitamin A) จะอยู่ที่ 70-90% ในขณะที่อาหารเสริมเบต้าแคโรทีนจะดูดซึมได้ประมาณ 8.7-65% (1)
  • กลุ่มเสี่ยงต่อการขาดวิตามินเอ (1) :
    • ทารกคลอดก่อนกำหนด เมื่อแรกเกิดทารกที่คลอดก่อนกำหนดจะมีการสะสมของวิตามินเอในตับต่ำ และระดับความเข้มข้นของเรตินอลในพลาสมามักจะอยู่ในระดับต่ำตลอดช่วงปีแรก (ทำให้เสี่ยงต่อโรคตาและโรคปอดเรื้อรัง) อย่างไรก็ตาม ในประเทศที่มีรายได้สูงมักไม่พบการขาดวิตามินเอในทารกและมักจะเกิดเฉพาะในผู้ที่มีความผิดปกติของการดูดซึมสารอาหาร
    • ทารก เด็ก หญิงตั้งครรภ์และให้นมบุตรในประเทศที่มีรายได้น้อย ตามรายงานขององค์การอนามัยโลกเด็กวัยก่อนเรียนมีภาวะขาดวิตามินเอมากถึง 190 ล้านคน (1 ใน 3 ของเด็กทั้งหมดทั่วโลกในกลุ่มอายุนี้) ซึ่งส่วนใหญ่อยู่ในแอฟริกาและประเทศเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ (มีความเสี่ยงสูงต่อความบกพร่องทางการมองเห็น การเจ็บป่วยและการเสียชีวิตจากการติดเชื้อ เช่น โรคหัด ท้องร่วง) ส่วนในหญิงตั้งครรภ์มีการประมาณว่ามีการขาดวิตามินเอมากถึง 9.8 ล้านคน (15% ของหญิงตั้งครรภ์ทั้งหมด) โดยในหญิงตั้งครรภ์จะต้องการวิตามินเอมากขึ้นเพื่อการเจริญเติบโตของทารกในครรภ์ ส่วนผู้หญิงให้นมบุตรก็ต้องได้รับวิตามินเออย่างเพียงพอเพื่อให้วิตามินเอในน้ำนมแม่มีปริมาณเพียงพอต่อความต้องการของทารกในช่วง 6 เดือนแรก
    • ผู้ที่เป็นโรคซิสติกไฟโบรซิส (Cystic fibrosis) มากถึง 90% ของผู้ที่เป็นโรคนี้มีความเสี่ยงต่อการขาดวิตามินเอสูงเนื่องจากปัญหาการดูดซึมไขมันที่ลำบาก การศึกษาในออสเตรเลียและเนเธอแลนด์ระบุว่า 2-13% ของเด็กและวัยรุ่นที่เป็นโรคนี้มีภาวะขาดวิตามินเอ
    • ผู้ที่มีความผิดปกติของระบบทางเดินอาหาร เช่น โรคโครห์น (Crohn’s disease), โรคลำไส้ใหญ่อักเสบเรื้อรัง (Ulcerative colitis), โรคเซลิแอค (Celiac disease) มักมีภาวะขาดวิตามิเอ
  • ข้อห้ามในการใช้ :
    • หญิงตั้งครรภ์ : ห้ามใช้วิตามินเอโดยไม่ได้รับคำแนะนำจากแพทย์ แม้ว่าวิตามินเอบางชนิดจะจำเป็นต่อพัฒนาของทารก แต่วิตามินเอก็อาจทำให้เกิดความพิการแต่กำเนิดได้หากใช้ในปริมาณที่มากเกินไป
    • หญิงให้นมบุตร : ควรปรึกษาแพทย์ก่อนใช้ถึงปริมาณที่เหมาะสมของแต่ละบุคคล
    • ผู้ที่มีภาวะหรือโรคดังต่อไปนี้ : มีภาวะขาดธาตุเหล็กหรือสังกะสี, ขาดสารอาหาร, มีภาวะลำไส้สั้น, เป็นโรคไต, โรคโลหิตจาง,โรคตับอ่อนอักเสบ, โรคเซลิแอค (Celiac disease), โรคซิสติกไฟโบรซิส (Cystic fibrosis), มีปัญหาเกี่ยวกับตับ (เช่น เป็นโรคตับแข็ง โรคดีซ่าน), มีการติดเชื้อในลำไส้, หรือหากร่างกายดูดซึมไขมันได้ไม่ดี (33)
  • ปริมาณสูงสุดที่ยอมรับได้ (ULs) : เนื่องจากการได้รับวิตามินมากเกินไปอาจทำให้เกิดความเป็นพิษและเป็นอันตรายได้ ด้วยเหตุนี้ จึงมีการกำหนดปริมาณที่ยอมรับได้สำหรับวิตามินเอ (Preformed vitamin A) ทั้งที่มาจากอาหารปกติจากสัตว์และจากอาหารเสริม ดังนั้นจึงไม่แนะนำให้ทานเกิน ULs เป็นประจำ เว้นแต่จะได้รับคำแนะนำของแพทย์ (ส่วนเบต้าแคโรทีนและแคโรทีนอยด์อื่น ๆ นั้นกรรมาธิการอาหารและโภชนาการของสหรัฐฯ (FNB) ไม่ได้กำหนดขนาดเอาไว้ แต่ทาง FNB แนะนำว่าไม่ควรใช้อาหารเสริมเบต้าแคโรทีนในคนทั่วไป ยกเว้นการใช้เพื่อเป็นแหล่งโปรวิตามินเอเพื่อป้องกันภาวะขาดวิตามินเอ) (1)
    • อายุไม่เกิน 3 ปี : 600 mcg RAE (2,000 IU)
    • อายุ 4-8 ปี : 900 mcg RAE (3,000 IU)
    • อายุ 9-13 ปี : 1,700 mcg RAE (5,666 IU)
    • อายุ 14-18 ปี : 2,800 mcg RAE (9,333 IU)
    • อายุ 19 ปีขึ้นไป : 3,000 mcg RAE (10,000 IU)
  • ความเสี่ยงจากการได้รับวิตามินเอมากเกินไป : เนื่องจากวิตามินเอละลายในไขมัน ร่างกายจึงเก็บสะสมปริมาณส่วนเกินไว้ที่ตับเป็นหลัก และระดับเหล่านี้สามารถทำให้เกิดการสะสมจนเกิดผลเสียต่อร่างกายได้
    • วิตามินเออาจทำให้เกิดผลข้างเคียงที่รุนแรง : ไปพบแพทย์ทันทีหากคุณมีอาการไข้ เหงื่อออก อ่อนเพลียผิดปกติ, อารมณ์เปลี่ยนแปลง, สับสนหรือรู้สึกหงุดหงิด, อาเจียน, ท้องร่วง, เบื่ออาหาร, รอบเดือนเปลี่ยน, มองเห็นภาพซ้อน, เหงือกมีเลือดออกหรือเจ็บปาก, ชัก, ผมร่วง ผิวลอก ผิวรอบปากแตก หรือผิวเปลี่ยนสี และควรพบแพทย์ทันทีหากเกิดอาการแพ้ ลมพิษ หายใจลำบาก หรือเกิดอาการบวมที่ใบหน้า ริมฝีปาก ลิ้น หรือลำคอ (33)
    • ภาวะการได้รับวิตามินเอเกินขนาด (Hypervitaminosis A) : อาจเกิดขึ้นภายในไม่กี่วันหรือหลายสัปดาห์หลังจากรับประทานในขนาดสูงมาก 1-3 ครั้ง (โดยทั่วไปคือมากกว่า 100 เท่าของปริมาณที่แนะนำต่อวัน (RDA) หรือประมาณ 70,000-90,000 mcg RAE) และทำให้เกิดอาการปวดศีรษะรุนแรง ตาพร่ามัว คลื่นไส้ เวียนศีรษะ ปวดกล้ามเนื้อ และมีปัญหาด้านความสามารถของกล้ามเนื้อที่จะทำงานในเวลาหรือลำดับที่ถูกต้อง ส่วนในกรณีที่รุนแรง ความดันน้ำไขสันหลังในสมองจะเพิ่มขึ้น นำไปสู่อาการง่วงนอน โคม่า และเสียชีวิตในที่สุด ในขณะที่การได้รับวิตามินขนาดสูงเป็นประจำ (Chronic hypervitaminosis A) หรือมากกว่า RDA ประมาณ 10 เท่า (7,000-9,000 mcg RAE) อาจทำให้ผิวแห้ง ปวดกล้ามเนื้อและข้อต่อ เหนื่อยล้า ซึมเศร้า และผลการตรวจตับผิดปกติ (50)
    • ทารกพิการ : การเสริมวิตามินเอเกินปริมาณสูงสุดที่ยอมรับได้ (ULs) รวมทั้งเรตินอยด์ในรูปแบบยาทาเฉพาะที่ต่าง ๆ อาจทำให้ทารกเกิดความพิการแต่กำเนิดได้ และผู้เชี่ยวชาญแนะนำว่าหญิงตั้งครรภ์และหญิงให้นมบุตรไม่ควรเสริมวิตามินในขนาดสูงหรือมากกว่าวันละ 10,000 IU หรือ 3,000 mcg RAE (1) หรือในช่วงก่อนคลอดไม่เกิน 5,000 IU หรือ 1,500 mcg RAE
    • มะเร็งปอด : การศึกษาของ ATBC พบว่าการเสริมเบต้าแคโรทีนในขนาดสูง (20 มก./วัน) เพิ่มความเสี่ยงของมะเร็งปอดและการเสียชีวิตในผู้ชายที่สูบบุหรี่ (24) เช่นเดียวกับการศึกษาของ CARET ก็พบว่าการเสริมเบต้าแคโรทีนในขนาดสูง 30 มก. และวิตามินเอ 25,000 IU ต่อวัน เพิ่มความเสี่ยงของมะเร็งปอดและการเสียชีวิตจากมะเร็งปอดในผู้ที่สูบบุหรี่ เคยสูบบุหรี่ และคนงานที่สัมผัสกับแร่ใยหิน (22) เช่นเดียวกับการศึกษาอื่น ๆ ที่การเสริมเรตินอลในระยะยาวสัมพันธ์กับความเสี่ยงที่เพิ่มขึ้นของมะเร็งปอด (51)
    • ผมร่วง : วิตามินเอในปริมาณสูงจากอาหารเสริม 5,000 IU ต่อวัน เชื่อมโยงกับอาการผมร่วงในรายงานการศึกษาหนึ่ง แต่เมื่อหยุดทานอาหารเสริมวิตามินเออาการผมร่วงก็ลดลง (52) ทำนองเดียวกับการมีรายงานการเกิดอาการผมร่วงในผู้ใหญ่ที่เป็นโรคเบาหวานที่รับประทานวิตามินเอในขนาดสูงวันละ 50,000 IU (53)
    • ตับถูกทำลาย : การรับประทานวิตามินเอในขนาดสูงวันละ 40,000 IU อาจทำให้ตับถูกทำลายได้ ผู้ที่มีปัญหาเกี่ยวกับตับควรปรึกษาแพทย์ก่อนใช้อาหารเสริมวิตามินเอเพื่อป้องกันความเสียหายเพิ่มเติมต่อตับเพิ่มเติม
    • โรคเกาต์ : การศึกษาพบว่าระดับวิตามินเอในเลือดที่สูงขึ้นสัมพันธ์กับระดับกรดยูริกในเลือดที่เพิ่มขึ้น ซึ่งเป็นปัจจัยเสี่ยงต่อการเกิดโรคเกาต์ (54) แต่ก็ยังไม่ชัดเจนว่าระดับวิตามินเอในเลือดที่สูงขึ้นจะเพิ่มความเสี่ยงต่อการเกิดโรคเกาต์ที่เพิ่มขึ้นหรือไม่
    • กระดูกหัก : การศึกษาบางชิ้นพบความสัมพันธ์ระหว่างการเสริมวิตามินเอหรือเรตินอลในขนาดสูงจากอาหารและจากอาหารเสริมกับความหนาแน่นของกระดูกที่ลดลงและความเสี่ยงที่เพิ่มขึ้นของกระดูกหัก โดยเฉพาะในผู้สูงอายุและสตรีวัยหมดระดู (33)
    • เพิ่มอัตราการเสียชีวิต : การศึกษาในระยะยาวพบว่าผู้ที่มีระดับวิตามินเอในเลือดสูงจะมีความเสี่ยงต่อการเสียชีวิตมากกว่าผู้ที่มีระดับวิตามินเอในเลือดปานกลาง (55) หรือการทบทวนการศึกษาการทดลองทางคลิกที่พบอัตราการเสียชีวิตเพิ่มขึ้นเล็กน้อย 5% ในผู้ที่รับประทานอาหารเสริมเบต้าแคโรทีน (56) ด้วยเหตุนี้ จึงไม่แนะนำให้คนทั่วไปใช้อาหารเสริมเบต้าแคโรทีน
    • ผิวสีเหลือง : เบต้าแคโรทีนในขนาดสูง (รวมถึงจากอาหาร) อาจทำให้ผิวเปลี่ยนเป็นสีเหลืองได้ แต่ไม่ได้เป็นภาวะที่อันตราย และเมื่อลดขนาดลงภาวะนี้ก็จะหายไปเอง
    • ในเด็ก : วิตามินเอขนาดสูงอาจทำให้เกิดปัญหาการเจริญเติบโต, อาการง่วงนอนอย่างรุนแรง, หมดสติ, ปัญหาการมองเห็น, มีไข้ หนาวสั่น, ไอมีเสมหะ, เจ็บหน้าอก, หายใจลำบาก, อาเจียน ท้องเสีย, ผิวลอก (33)
  • ปฏิสัมพันธ์กับยา : ยาหลายชนิดอาจส่งผลเสียต่อระดับวิตามินเอ โดยเฉพาะอย่างยิ่งหากคุณกำลังรับประทานยาเหล่านี้อยู่ ควรปรึกษาแพทย์หรือเภสัชกรก่อนใช้เสมอ
    • ยาลดความอ้วนออริสแตท (Orlistat) เช่น Alli®, Xenical® เพราะยานี้สามารถลดการดูดซึมของวิตามินเอ เบต้าแคโรทีน รวมถึงวิตามินที่ละลายในไขมันอื่น ๆ
    • เรตินอยด์ (Retinoids) หลีกเลี่ยงการใช้วิตามินเอ หากคุณกำลังใช้เรตินอยด์เหล่านี้ซึ่งเป็นยาที่ได้จากวิตามินเอ เพราะเรตินอยด์สามารถเพิ่มความเสี่ยงของภาวะวิตามินเอเกินได้เมื่อรับประทานร่วมกับอาหารเสริมวิตามินเอ ยาในกลุ่ม Retinoid ได้แก่ Accutane (isotretinoin), Avage (tazarotene), Renova (tretinoin), Retin-A (tretinoin), Soriatane (acitretin), Targretin (bexarotene) และ Tegison (etretinate)
    • ยาปฏิชีวนะ เช่น Doxycycline, Minocycline , Sarecycline หรือ Tetracycline
    • ยาคุมกำเนิด
    • แคลเซียมหรือแร่ธาตุอื่นๆ (แมกนีเซียม สังกะสี และเหล็ก) ในขนาดสูงจากอาหารเสริมอาจลดการดูดซึมเบต้าแคโรทีน (และแคโรทีนอยด์อื่น ๆ เช่น ไลโคปีนและแอสตาแซนธิน) จากอาหารและ/หรืออาหารเสริม ด้วยเหตุนี้ จึงเป็นการดีที่จะเลือกรับประทานเบต้าแคโรทีนในช่วงเวลาอื่นของวันแทนที่จะทานทั้งหมดร่วมกัน นอกจากนี้ ยังควรหลีกเลี่ยงการดื่มแอลกอฮอล์ในขณะที่ทานวิตามินเอ เพราะอาจเพิ่มความเสี่ยงต่อการถูกทำลายของตับ
  • น้ำมันตับปลา : น้ำมันตับปลาไม่เพียงแต่ให้วิตามินเอแต่ยังให้วิตามินดีและกรดไขมันโอเมก้า 3 เช่น EPA และ DHA หากคุณกำลังมองหาสิ่งเหล่านี้ น้ำมันตับปลาอาจเป็นตัวเลือกที่ดี

สรุปเรื่องวิตามินเอ

วิตามินเอหมายถึงกลุ่มของสารประกอบ โดยวิตามินเอที่พบได้บ่อยที่สุดคือเรตินอล (พบได้ในอาหารจากสัตว์) และเบต้าโรทีน (อาหารจากพืช) อาหารที่ให้วิตามินเอมาก เช่น นม ชีส ไข่ เนย เนื้อสัตว์ ตับ ผักสีเขียวเข้มและสีเหลือง ฯลฯ วิตามินเอมีความสำคัญต่อดวงตาและผิวหนัง ระบบภูมิคุ้มกัน การเจริญเติบโตและพัฒนาการของทารก อย่างไรก็ตาม การเสริมวิตามินเอเกินขนาดจากอาหารเสริมอาจทำให้เกิดผลข้างเคียงที่ร้ายแรงหรือเป็นอันตรายต่อชีวิตได้ และในหญิงตั้งครรภ์ห้ามใช้วิตามินเอโดยไม่ได้รับคำแนะนำจากแพทย์

งานวิจัยอ้างอิง
  1. National Institutes of Health (NIH). “Vitamin A and Carotenoids”. (2023)
  2. American Family Physician. “Smell and Taste Disorders: A Primary Care Approach”. (2000)
  3. Pediatrics International. “Vitamin A deficiency manifested as conjunctival hyperemia due to a limited food repertoire”. (2022)
  4. American Journal of Ophthalmology Case Reports. “Visual field decline and restoration following vitamin A therapy for vitamin A deficiency”. (2022)
  5. The Lancet Global Health. “Trends and mortality effects of vitamin A deficiency in children in 138 low-income and middle-income countries between 1991 and 2013: a pooled analysis of population-based surveys”. (2015)
  6. Annual Review of Nutrition. “Vitamin A, infection, and immune function”. (2001)
  7. The American Journal of Clinical Nutrition. “Increased risk of respiratory disease and diarrhea in children with preexisting mild vitamin A deficiency”. (1984)
  8. Cancer Epidemiology, Biomarkers & Prevention. “Carotenoid Intake from Natural Sources and Head and Neck Cancer: A Systematic Review and Meta-analysis of Epidemiological Studies”. (2015)
  9. Journal of the National Cancer Institute. “Dietary carotenoids and vitamins A, C, and E and risk of breast cancer”. (1999)
  10. Journal of Clinical Oncology. “Adjuvant treatment of stage I lung cancer with high-dose vitamin A”. (1993)
  11. Scientific Reports. “Meta-analysis of the association between dietary lycopene intake and ovarian cancer risk in postmenopausal women”. (2014)
  12. Bioscience Reports. “Dietary vitamin A intake and the risk of ovarian cancer: a meta-analysis”. (2020)
  13. World Journal of Surgical Oncology. “Vitamin A and risk of bladder cancer: a meta-analysis of epidemiological studies”. (2014)
  14. International Journal of Food Sciences and Nutrition. “Association between intake of antioxidants and pancreatic cancer risk: a meta-analysis”. (2016)
  15. Journal of Investigative Dermatology. “Association of vitamin A and carotenoid intake with melanoma risk in a large prospective cohort”. (2012)
  16. Ann Hematol. “Carotenoid intake and risk of non-Hodgkin lymphoma: a systematic review and dose-response meta-analysis of observational studies”. (2017)
  17. Nutrients. “Association between Dietary Vitamin A Intake and the Risk of Glioma: Evidence from a Meta-analysis”. (2015)
  18. Nutrition and Health. “A systematic review and meta-analysis of the association between vitamin A intake, serum vitamin A, and risk of liver cancer”. (2018)
  19. Nutrition and Cancer. “Micronutrient Intake and Risk of Hematological Malignancies in Adults: A Systematic Review and Meta-analysis of Cohort Studies”. (2018)
  20. Nutrition and Cancer. “Lycopene Consumption and Risk of Colorectal Cancer: A Meta-Analysis of Observational Studies”. (2016)
  21. The American Journal of Clinical Nutrition. “Dietary intake and blood concentrations of antioxidants and the risk of cardiovascular disease, total cancer, and all-cause mortality: a systematic review and dose-response meta-analysis of prospective studies”. (2018)
  22. The New England Journal of Medicine. “Effects of a combination of beta carotene and vitamin A on lung cancer and cardiovascular disease”. (1996)
  23. Journal of the National Cancer Institute. “The Beta-Carotene and Retinol Efficacy Trial: incidence of lung cancer and cardiovascular disease mortality during 6-year follow-up after stopping beta-carotene and retinol supplements”. (2004)
  24. The New England Journal of Medicine. “The effect of vitamin E and beta carotene on the incidence of lung cancer and other cancers in male smokers”. (1994)
  25. International Journal of Cancer. “Effects of α-tocopherol and β-carotene supplementation on cancer incidence and mortality: 18-year postintervention follow-up of the Alpha-tocopherol, Beta-carotene Cancer Prevention Study”. (2014)
  26. JAMA Ophthalmology. “Long-term Outcomes of Adding Lutein/Zeaxanthin and ω-3 Fatty Acids to the AREDS Supplements on Age-Related Macular Degeneration Progression: AREDS2 Report 28”. (2022)
  27. The New England Journal of Medicine. “Lack of effect of long-term supplementation with beta carotene on the incidence of malignant neoplasms and cardiovascular disease”. (1996)
  28. Journal of the National Cancer Institute. “Vitamins C and E and beta carotene supplementation and cancer risk: a randomized controlled trial”. (2009)
  29. Cancer Epidemiology, Biomarkers & Prevention. “Lung cancer chemoprevention: a randomized, double-blind trial in Linxian, China”. (2006)
  30. JAMA. “Vitamin, Mineral, and Multivitamin Supplementation to Prevent Cardiovascular Disease and Cancer US Preventive Services Task Force Recommendation Statement”. (2022)
  31. British Journal of Ophthalmology. “A randomised, double masked, clinical trial of high dose vitamin A and vitamin E supplementation after photorefractive keratectomy”. (2001)
  32. International Ophthalmology. “Night blindness and Crohn’s disease”. (2014)
  33. Drugs.com. “Vitamin A”. (2023)
  34. Ophthalmology. “Diet and cataract: the Blue Mountains Eye Study”. (2000)
  35. Arch Ophthalmol. “A randomized, placebo-controlled, clinical trial of high-dose supplementation with vitamins C and E, beta carotene, and zinc for age-related macular degeneration and vision loss: AREDS report no. 8”. (2001)
  36. JAMA. “Lutein + Zeaxanthin and Omega-3 Fatty Acids for Age-Related Macular Degeneration The Age-Related Eye Disease Study 2 (AREDS2) Randomized Clinical Trial”. (2013)
  37. International Journal of Environmental Research and Public Health. “The Effect of Vitamin A on Fracture Risk: A Meta-Analysis of Cohort Studies”. (2017)
  38. Journal of Clinical Densitometry. “Vitamin A and bone health: the balancing act”. (2013)
  39. Nutrients. “Vitamin A in Reproduction and Development”. (2011)
  40. Biology of Reproduction. “The Role of Retinoic Acid (RA) in Spermatogonial Differentiation”. (2016)
  41. The American Journal of Clinical Nutrition. “Vitamin A in pregnancy: requirements and safety limits”. (2000)
  42. Archives de Pédiatrie. “[Teratogenic effects of vitamin A and its derivates]”. (1997)
  43. Brain Research Bulletin. “Vitamin A improves the symptoms of autism spectrum disorders and decreases 5-hydroxytryptamine (5-HT): A pilot study”. (2018)
  44. WHO. “Guideline: vitamin A supplementation in infants and children 6-59 months of age”. (2011)
  45. Cochrane Database of Systematic Reviews. “Vitamin A supplementation for preventing morbidity and mortality in children from six months to five years of age”. (2017)
  46. Journal of Nutrition & Food Sciences. “Role of Diet in Dermatological Conditions”. (2015)
  47. Journal of the American Academy of Dermatology. “Guidelines of care for the management of acne vulgaris”. (2016)
  48. Scientific Committee on Consumer Safety . “OPINION ON Vitamin A (Retinol, Retinyl Acetate, Retinyl Palmitate) ”. (2016)
  49. Aesthetic Surgery Journal. “Cosmeceuticals: the evidence behind the retinoids”. (2010)
  50. National Institute of Diabetes and Digestive and Kidney Diseases. “Vitamin A”. (2012)
  51. American Journal of Epidemiology. “Long-term use of beta-carotene, retinol, lycopene, and lutein supplements and lung cancer risk: results from the VITamins And Lifestyle (VITAL) study”. (2009)
  52. Archives of Dermatological Research. “Hypervitaminosis A in a patient with alopecia receiving renal dialysis”. (1979)
  53. Journal of Advanced Research. “Combined effect of high-dose vitamin A, vitamin E supplementation, and zinc on adult patients with diabetes: A randomized trial”. (2021)
  54. Nutrition Research. “Associations between concentrations of uric acid with concentrations of vitamin A and beta-carotene among adults in the United States”. (2013)
  55. Cancer Epidemiology, Biomarkers & Prevention. “Serum antioxidant nutrients, vitamin A, and mortality in U.S. Adults”. (2013)
  56. Cochrane Database of Systematic Reviews. “Antioxidant supplements for prevention of mortality in healthy participants and patients with various diseases”. (2012)
แสดงเพิ่มเติม

ตรวจสอบทางการแพทย์ล่าสุดเมื่อวันที่ 27 ก.ค. 2023

เภสัชกรประจำเว็บเมดไทย
ประวัติผู้เขียน : จบการศึกษาปริญญาตรี คณะเภสัชศาสตร์ สาขาเภสัชศาสตร์ มีประสบการณ์การทำงานร้านยามากกว่า 5 ปี เคยเป็นผู้จัดการร้านขายยา เคยเป็นผู้ฝึกอบรมผลิตภัณฑ์กลุ่มสุขภาพ เช่น วิตามิน อาหารเสริม เครื่องมือแพทย์ และยา ปัจจุบันทำงานเป็นเภสัชกรอยู่โรงพยาบาลเอกชน โดยให้คำปรึกษาแนะนำเกี่ยวกับยาและผลิตภัณฑ์สุขภาพ
Medthai Logo

Disclaimer: เนื้อหาในเว็บไซต์มีไว้เพื่อการศึกษาและเสริมสร้างความรู้ความเข้าใจเท่านั้น ไม่ได้มีวัตถุประสงค์เพื่อให้หรือใช้แทนคำแนะนำทางการแพทย์ การวินิจฉัย หรือการรักษาแต่อย่างใด ทางเว็บไซต์ไม่มีคำตอบสำหรับปัญหาทั้งหมด คำตอบสำหรับปัญหาที่เฉพาะเจาะจงอาจใช้ไม่ได้กับทุกคน หากคุณมีอาการเจ็บป่วยหรือรู้สึกไม่สบายควรปรึกษาแพทย์ สำหรับข้อมูลเพิ่มเติมโปรดอ่านเงื่อนไขการใช้งานของเรา

© 2023 Medthai. All rights reserved.