14 ประโยชน์ของธาตุเหล็ก (Iron) จากงานวิจัย !

ธาตุเหล็ก (Iron) กับประโยชน์ทางการแพทย์

ธาตุเหล็ก

ธาตุเหล็ก (Iron / สัญลักษณ์ธาตุ คือ Fe) เป็นแร่ธาตุสำคัญที่ร่างกายต้องการในปริมาณเล็กน้อยและมีอยู่ตามธรรมชาติในอาหารประเภทเนื้อสัตว์ เครื่องในสัตว์ อาหารทะเล ผักใบเขียวเข้มและถั่ว รวมไปถึงผลิตภัณฑ์อาหารบางชนิด และมีอยู่ในรูปแบบของผลิตภัณฑ์อาหารเสริมทั้งแบบธาตุเหล็กเดี่ยว ๆ หรือแบบวิตามินและแร่ธาตุรวม

ธาตุเหล็กในอาหารสามารถจำแนกตามโครงสร้างได้เป็น 2 ชนิด คือ เหล็กฮีม (Heme iron) ที่ร่างกายดูดซึมได้ดี และเหล็กที่ไม่ใช่ฮีม (Nonheme iron) ที่ร่างกายดูดซึมได้ไม่ดี โดยพืชและอาหารที่เสริมธาตุเหล็กจะให้ธาตุเหล็กที่ไม่ใช่ฮีม ในขณะที่เนื้อสัตว์ อาหารทะเล และสัตว์ปีกจะให้ทั้งธาตุเหล็กฮีมและธาตุเหล็กที่ไม่ใช่ฮีม

เหล็กเป็นแร่ธาตุที่ร่างกายต้องการสำหรับการเจริญเติบโตทางร่างกาย พัฒนาการทางระบบประสาท การทำงานของเซลล์ และการสังเคราะห์ฮอร์โมนบางชนิด ร่างกายของเราจะใช้ธาตุเหล็กเพื่อสร้างฮีโมโกลบิน/เฮโมโกลบิน (Hemoglobin) ซึ่งเป็นโปรตีนสำคัญของเม็ดเลือดแดงที่ทำหน้าที่ถ่ายเทออกซิเจนจากปอดไปยังเนื้อเยื่อต่าง ๆ ทั่วร่างกาย และไมโอโกลบิน (Myoglobin) ซึ่งเป็นโปรตีนที่ช่วยนำส่งออกซิเจนไปสู่กล้ามเนื้อ

ธาตุเหล็กส่วนใหญ่ 3-4 กรัมในผู้ใหญ่จะอยู่ในฮีโมโกลบิน ส่วนธาตุเหล็กที่เหลือส่วนใหญ่จะถูกเก็บสะสมไว้ในรูปของเฟอร์ริติน (Ferritin) หรือเฮโมไซด์ริน (Hemosiderin) ในตับ ม้าม และไขกระดูก หรืออยู่ในไมโอโกลบิน ในเนื้อเยื่อของกล้ามเนื้อ โดยทั่วไปแล้วมนุษย์จะสูญเสียธาตุเหล็กเพียงเล็กน้อยทางปัสสาวะ อุจจาระ ระบบทางเดินอาหาร และผิวหนัง การสูญเสียจะมากขึ้นในผู้หญิงที่มีประจำเดือนเนื่องจากการเสียเลือด

การขาดธาตุเหล็กเป็นเรื่องปกติที่พบได้บ่อย โดยเฉพาะในผู้หญิงที่มีประจำเดือน ผู้หญิงตั้งครรภ์ และเด็ก การขาดธาตุเหล็กมีแนวโน้มจะก่อให้เกิดความเหนื่อยล้า ซึมเศร้า การทำงานของสมองบกพร่อง และเกิดผลเสียอื่น ๆ ซึ่งการแก้ไขภาวะการขาดธาตุเหล็กด้วยการรับประทานอาหารที่อุดมไปด้วยธาตุเหล็กหรือธาตุเหล็กในรูปของอาหารเสริม (หากจำเป็น) ก็มีแนวโน้มจะทำให้อาการต่าง ๆ ดีขึ้น อย่างไรก็ตาม ประโยชน์ส่วนใหญ่ของธาตุเหล็กนั้นดูจะจำกัดเฉพาะกับผู้ที่มีระดับธาตุเหล็กในเลือดต่ำ และยังจำเป็นต้องมีการศึกษาวิจัยเพิ่มเติม (อ้างอิง 1)

ธาตุเหล็กเปรียบเสมือนกับดาบสองคมของโลกโภชนาการ ในแง่หนึ่งหลายคนมีระดับธาตุเหล็กไม่เพียงพอ แต่ในทางกลับกันหลายคนอาจได้รับธาตุเหล็กมากเกินไปจนอาจเกิดผลข้างเคียงต่าง ๆ ได้มากมายหรือทำให้เสียชีวิตได้ ดังนั้น การขาดธาตุเหล็กจึงเป็นเหตุผลเดียวเท่านั้นที่ควรพิจารณาการเสริมธาตุเหล็ก และจะเป็นการดีที่สุดถ้าเสริมธาตุเหล็กจากอาหารปกติแทนที่จะอยู่ในรูปแบบอาหารเสริม ส่วนผู้ที่มีธาตุเหล็กเพียงพออยู่แล้ว การเสริมธาตุเหล็กในรูปต่าง ๆ ไม่มีประโยชน์ และในทางกลับกันอาจนำไปสู่การได้รับธาตุเหล็กเกินขนาดและเป็นอันตรายได้

การขาดธาตุเหล็ก

การขาดธาตุเหล็กไม่ใช่เรื่องแปลก โดยเฉพาะในเด็กเล็ก ผู้หญิงวัยเจริญพันธุ์ที่มีประจำเดือน และผู้หญิงตั้งครรภ์ เนื่องจากการขาดธาตุเหล็กนั้นเกี่ยวข้องกับการรับประทานอาหารที่ไม่ดี การเสียเลือด และความผิดปกติของการดูดซึมจากสาเหตุต่าง ๆ และในคนที่ขาดธาตุเหล็กก็มักจะมีแนวโน้มขาดสารอาหารอื่น ๆ ด้วย (โดยองค์การอนามัยโลก (WHO) ประมาณการว่าประมาณครึ่งหนึ่งของผู้ป่วยโรคโลหิตจางทั่วโลก 1.62 พันล้านรายมีสาเหตุมาจากการขาดธาตุเหล็ก)

การตรวจวัดระดับธาตุเหล็กในปัจจุบันจะตรวจวัดได้จาก การตรวจหาค่าเฟอร์ริติน (Ferritin) เพราะเป็นวิธีการตรวจที่มีประสิทธิภาพและคุ้มค่าที่สุดสำหรับการวินิจฉัยภาวะการขาดธาตุเหล็ก (ส่วนการตรวจฮีโมโกลบินและฮีมาโตคริตนั้น แม้จะเป็นวิธีการตรวจที่ใช้บ่อย แต่ก็ไม่มีความไว้หรือเจาะจงเท่าการตรวจหาค่าเฟอร์ริติน) หากระดับความเข้มข้นของเฟอร์ริตินในเลือดต่ำกว่า 30 mcg/L จะแสดงถึงภาวะขาดธาตุเหล็ก (Iron deficiency : ID) แต่หากต่ำกว่า 10 mcg/L จะแสดงถึงภาวะโลหิตจากการขาดธาตุเหล็ก (Iron deficiency anemia : IDA)

กลุ่มที่เสี่ยงต่อการขาดธาตุเหล็ก ได้แก่ หญิงตั้งครรภ์, ทารกและเด็กเล็ก, ผู้หญิงที่มีประจำเดือนออกมาก, ผู้บริจาคโลหิตเป็นประจำ, ผู้ที่เป็นมะเร็ง, ผู้ที่มีความผิดปกติของระบบทางเดินอาหารหรือเคยผ่าตัดทางเดินอาหาร, ผู้ที่มีภาวะหัวใจล้มเหลว

  • ผู้หญิงตั้งครรภ์ : เนื่องจากการผลิตเซลล์เม็ดเลือดแดงของมารดาที่เพิ่มขึ้นอย่างมาก เพื่อตอบสนองความต้องการของทารกในครรภ์และรก การขาดธาตุเหล็กในระหว่างตั้งครรภ์จะเพิ่มความเสี่ยงต่อการเสียชีวิตของมารดาและทารก การคลอดก่อนกำหนด และน้ำหนักตัวแรกเกิดต่ำ (อ้างอิง 2)
  • ทารกและเด็กเล็ก : เพราะทารกต้องการธาตุเหล็กสูงเนื่องจากการเจริญเติบโตที่รวดเร็ว โดยเฉพาะในทารกที่คลอดก่อนกำหนดหรือมีน้ำหนักตัวแรกเกิดต่ำ หรือมารดามีภาวะขาดธาตุเหล็ก มีความเสี่ยงต่อการขาดธาตุเหล็ก ส่วนทารกที่คลอดตามกำหนดจะมีความเสี่ยงต่อการขาดธาตุเหล็กเมื่ออายุได้ 6-9 เดือน เว้นแต่จะได้รับธาตุเหล็กอย่างเพียงพอ (3, 4)
  • ผู้หญิงที่มีประจำเดือนมามาก : ผู้ที่มีประจำเดือนหรือเลือดออกมากผิดปกติระหว่างมีประจำเดือนจะมีความเสี่ยงสูงที่จะขาดธาตุเหล็ก และอาจเป็นสาเหตุของการเกิดภาวะโลหิตจางจากการขาดธาตุเหล็ก (IDA) ได้ประมาณ 33-41% (5, 6)
  • ผู้บริจาคโลหิตเป็นประจำ : ในผู้บริจาคโลหิตบ่อยทุก 8 สัปดาห์ อาจทำให้ธาตุเหล็กในร่างกายหมดไป โดยพบว่าประมาณ 25%–35% ของผู้บริจาคโลหิตเป็นประจำทุกมีภาวะขาดธาตุเหล็ก (7)
  • ผู้ป่วยมะเร็ง : โดยพบว่าในผู้ป่วยมะเร็งลำไส้มากถึง 60% ที่มีภาวะขาดธาตุเหล็ก ซึ่งอาจเป็นเพระาการเสียเลือดเรื้อรัง ส่วนความชุกของการธาตุเหล็กในผู้ป่วยมะเร็งชนิดอื่น ๆ มีตั้งแต่ 29-46% ซึ่งสาเหตุหลักมาจากภาวะโลหิตจางจากโรคเรื้อรังและจากการใช้ยาเคมีบำบัด รวมไปถึงการสูญเสียเลือด การขาดสารอาหารจากอาการเบื่ออาหาร (8)
  • ผู้ที่มีภาวะหัวใจล้มเหลว : ประมาณ 60% ของผู้ป่วยที่มีภาวะหัวใจล้มเหลวเรื้อรังมีภาวะขาดธาตุเหล็ก และ 17% มีภาวะโลหิตจางจากการขาดธาตุเหล็ก (IDA) ซึ่งสาเหตุมาจากภาวะทางโภชนาการที่ต่ำ การดูดซึมและการสะสมธาตุเหล็กบกพร่อง ภาวะผอมแห้งหนังหุ้มกระดูก (Cardiac cachexia) การใช้ยาแอสไพรินและยาต้านการแข็งตัวของเลือด ส่งผลให้มีการสูญเสียเลือดบางส่วนในทางเดินอาหาร (9)
  • ผู้ที่มีความผิดปกติของระบบทางเดินอาหารบางอย่างหรือเคยผ่าตัดทางเดินอาหาร : เช่น ในผู้ที่เป็นโรคลำไส้ใหญ่อักเสบเรื้อรัง (Ulcerative colitis), โรคโครห์น (Crohn’s disease), โรคเซลิแอค (Celiac disease), ผู้ที่เข้ารับการผ่าตัดลำไส้ (Intestinal resection), ผ่าตัดกระเพาะอาหาร (Gastrectomy) หรือผ่าตัดกระเพาะอาหารเพื่อลดน้ำหนัก (Bariatric surgery) ฯลฯ จะมีความเสี่ยงต่อการขาดธาตุเหล็กสูงเนื่องจากความผิดปกติ ปัญหาเรื่องการดูดซึม การสูญเสียเลือดในทางเดินอาหาร หรือจากที่ต้องมีการจำกัดอาหาร (10, 11, 12) (ในผู้ที่ผ่าตัดกระเพาะเพื่อลดน้ำหนักจะมีความเสี่ยงสูงต่อการเกิดภาวะโลหิตจางจากการขาดธาตุเหล็ก (IDA) แม้เวลาจะผ่านไปแล้วหลายสิบปีหลังการผ่าตัดก็ตาม (13))
แสดงเพิ่มเติม

ระดับของการขาดธาตุเหล็ก : การขาดธาตุเหล็กหมายถึง การที่ระดับธาตุเหล็กในร่างกายมีปริมาณน้อยกว่าปกติ ซึ่งสามารถแบ่งได้เป็น 3 ระดับ

  1. Iron depletion เป็นระดับที่ร่างกายเริ่มมีการขาดธาตุเหล็กในแหล่งสะสม ยังไม่ทำให้เกิดอาการผิดปกติใด ๆ สามารถตรวจพบความผิดปกตินี้ได้จากการตรวจพบค่าเฟอร์ริตินที่ต่ำ
  2. Iron deficit erythropoiesis เป็นระดับที่ธาตุเหล็กที่สะสมในร่างกายหมดไป ทำให้การสร้างเม็ดเลือดแดงเริ่มมีปัญหา แต่ผู้ป่วยจะยังไม่แสดงอาการจากภาวะโลหิตจางให้เห็น แต่ตรวจพบว่าระดับของธาตุเหล็กในเลือดลดลง
  3. Iron deficiency anemia (IDA) เป็นระดับที่มีภาวะโลหิตจางจากการขาดธาตุเหล็กเกิดขึ้นแล้ว และผู้ป่วยจะมีอาการจากภาวะโลหิตจางแสดงชัดเจน

อาการของการขาดธาตุเหล็ก : ในระยะสั้น การได้รับธาตุเหล็กน้อยเกินไปจะไม่ทำให้เกิดอาการที่ชัดเจน เพราะร่างกายยังใช้ธาตุเหล็กที่สะสมไว้ในส่วนต่าง ๆ ของร่างกายได้อยู่ เช่น กล้ามเนื้อ ตับ ม้าม ไขกระดูก แต่เมื่อระดับธาตุเหล็กที่สะสมไว้หมดไปจนเกิดภาวะโลหิตจางจากการขาดธาตุเหล็ก (IDA) เซลล์เม็ดเลือดแดงจะมีขนาดเล็กลงและมีฮีโมโกลบินน้อยลง ส่งผลให้เลือดนำพาออกซิเจนจากปอดไปทั่วร่างกายได้น้อยลง ก็จะทำให้เกิดอาการต่าง ๆ ตามมา

สำหรับอาการของภาวะโลหิตจางจากการขาดธาตุเหล็ก (IDA) ได้แก่ เหนื่อยง่าย หายใจถี่ เวียนศีรษะ ปวดศีรษะ มือเท้าเย็น ผิวซีด เจ็บหน้าอก อ่อนแรง เหนื่อยล้า ขาดพลังงาน และเซื่องซึม เกิดความผิดปกติของระบบทางเดินอาหาร ความบกพร่องทางสติปัญญา ปัญหาเกี่ยวกับสมาธิและความจำ มีผลต่อการทำงานของภูมิคุ้มกัน รวมถึงการออกกำลังกายและการทำงาน ส่วนอาการอื่นๆ ได้แก่ ผมร่วง เล็บเปราะ ลิ้นบวมหรือเจ็บ ปากแตก สูญเสียการรับรส ม้ามโต ติดเชื้อได้บ่อย ในหญิงตั้งครรภ์จะส่งผลให้ทารกคลอดก่อนกำหนดและมีน้ำหนักตัวแรกเกิดต่ำ ส่วนในทารกและเด็กอาจมีปัญหาด้านการเรียนรู้และมีพัฒนาการทางจิตใจล่าช้า นอกจากนี้ ยังสัมพัมธ์กับการเกิดโรคปากนกกระจอก (Aphthous stomatitis), โรคชอบทานของแปลก (Pica diseases), กลุ่มอาการขาอยู่ไม่สุข (RLS), หัวใจเต้นผิดปกติ (Arrhythmias), เกิดเสียงฟู่ของหัวใจ (Heart murmur), เกิดภาวะหัวใจโต (Cardiomegaly), ภาวะหัวใจล้มเหลว (Heart failure) รวมถึงโรควิตกกังวล โรคซึมเศร้า และความผิดปกติทางอารมณ์หรือโรคทางจิตเวชอื่น ๆ (อ้างอิง 14, 15, 16, 17, 18, 19)

ประโยชน์ของธาตุเหล็ก

1. เพื่อสุขภาพและการทำงานของร่างกายที่ดี ธาตุเหล็กเป็นหนึ่งในแร่ธาตุที่มีบทบาทและหน้าที่สำคัญมากที่สุดในร่างกาย ร่างกายของเราต้องการธาตุเหล็กเพื่อใช้ในการผลิตฮีโมโกลบินและไมโอโกลบิน ซึ่งเป็นส่วนประกอบสำคัญของเม็ดเลือดแดงซึ่งเป็นตัวนำออกซิเจนจากปอดไปสู่เซลล์ต่าง ๆ ทั่วร่างกายเพื่อการทำงานของเซลล์ สังเคราะห์ฮอร์โมนบางชนิด การทำงานของกล้ามเนื้อต่าง ๆ เป็นส่วนประกอบของเอนไซม์ต่าง ๆ ในการสันดาปพลังงานหรือนำพลังงานต่าง ๆ ไปใช้ จำเป็นต่อการเจริญเติบโตทางร่างกาย พัฒนาการทางระบบประสาท เป็นต้น

2. ป้องกัน/รักษาภาวะขาดธาตุเหล็กและภาวะโลหิตจางจากการขาดธาตุเหล็ก (ID & IDA) สามารถรักษาได้ด้วยการเสริมธาตุเหล็กทั้งในรูปแบบเม็ดรับประทานและแบบฉีดเข้าทางหลอดเลือดดำตามความเหมาะสมของอาการ

  • ภาวะ IDA เป็นภาวะที่พบได้บ่อยในผู้ป่วยที่เป็นโรคโครห์น (Crohn’s disease) และโรคที่เกี่ยวข้องกับการอักเสบอื่น ๆ (IBD) ซึ่งสามารถรักษาได้ด้วยการเสริมธาตุเหล็ก (อ้างอิง 20, 21)
  • การทดลองแบบสุ่มที่มีกลุ่มควบคุมแสดงให้เห็นว่าการเสริมธาตุเหล็กสามารถป้องกันภาวะ ID และ IDA ในหญิงตั้งครรภ์และผลเสียที่อาจเกิดขึ้นกับทารก (22, 23) ส่วนการทบทวนของ Cochrane แสดงให้เห็นว่าในผู้หญิงตั้งครรภ์ที่ได้รับเสริมธาตุเหล็กวันละ 9–90 มก. สามารถช่วยลดความเสี่ยงต่อภาวะขาดธาตุเหล็กได้ 57% และภาวะ IDA ได้ 70% นอกจากนี้ การเสริมธาตุเหล็กทุกวันยังสัมพันธ์กับความเสี่ยงที่ลดลง 8.4% ที่ทารกจะมีน้ำหนักตัวแรกเกิดน้อย เมื่อเทียบกับกลุ่มที่ไม่ได้เสริมที่จะมีความเสี่ยงอยู่ 10.2% และค่าเฉลี่ยน้ำหนักตัวแรกเกิดของทารกที่มารดาได้รับการเสริมธาตุเหล็กยังสูงขึ้น 31 กรัม เมื่อเทียบกับมารดาที่ไม่ได้เสริมธาตุเหล็ก (24)
  • การทบทวนของ Cochrane จากการศึกษา 26 เรื่องในทารกที่คลอดก่อนกำหนดและมีน้ำหนักตัวแรกเกิดต่ำรวม 2,726 คน พบว่าการเสริมธาตุเหล็กช่วยลดความเสี่ยงต่อการเกิดภาวะโลหิตจางจากการขาดธาตุเหล็ก (25) สอดคล้องกับการทบทวนการศึกษาของ Cochrane อีกครั้งในเด็กจำนวน 3,748 คนที่มีอายุน้อยกว่า 2 ขวบในประเทศที่มีรายได้น้อย แสดงให้เห็นว่าการเสริมผงจุลธาตุหลายชนิด (Multiple micronutrient powder : MNP) ที่มีธาตุเหล็ก 12.5-30 มก. และธาตุอาหารอื่น ๆ อีกหลายชนิด ช่วยป้องกันภาวะขาดธาตุเหล็ก (ID) ได้ 51% และภาวะโลหิตจาง IDA ได้ 31% เมื่อเทียบกับกลุ่มที่ได้รับยาหลอก (26)
  • การเสริมธาตุเหล็กในช่วงที่มีประจำเดือนสามารถช่วยเพิ่มระดับฮีโมโกลบินและระดับเฟอร์ริตินในเลือด และช่วยลดความเสี่ยงของภาวะโลหิตจาง อย่างไรก็ตาม การเสริมธาตุเหล็กทุกวันดูเหมือนจะช่วยลดความเสี่ยงต่อการเกิดภาวะโลหิตจางได้ดีกว่าการเสริมในช่วงที่มีประจำเดือน (27)
แสดงเพิ่มเติม

3. ภาวะโลหิตจางจากโรคเรื้อรัง (Anemia of chronic disease) เป็นภาวะที่พบได้บ่อย สาเหตุส่วนใหญ่เกิดจากการติดเชื้อ โรคไตวายเรื้อรัง โรคไขข้ออักเสบ โรคลำไส้อักเสบ โรคมะเร็งบางชนิด และโรคภูมิแพ้ตนเอง ปัจจุบันการรักษาหลักคือ การรักษาโรคที่เป็นสาเหตุ แต่ถ้าการรักษาดังกล่าวไม่สามารถทำได้ บางครั้งแพทย์อาจใช้การเสริมธาตุเหล็กและ/หรือสารกระตุ้นการสร้างเม็ดเลือดแดง (ESAs) (อ้างอิง 28)

4. จำเป็นต่อผู้บริจาคเลือด การศึกษาพบว่าการเสริมธาตุเหล็กในระดับปานกลาง (ธาตุเหล็ก 37.5 มก. ในรูป Ferrous gluconate ทุกวัน) ช่วยลดเวลาในการฟื้นฟูระดับฮีโมโกลบินและเฟอร์ริตินหลังการบริจาคเลือดได้ถึง 80% (29)

5. อาจช่วยปรับปรุงการทำงานของสมอง (Cognitive function) การศึกษาในเด็กผู้หญิงที่มีภาวะขาดธาตุเหล็กแต่ยังไม่มีภาวะโลหิตจาง พบว่าการเสริมธาตุเหล็ก 130 มก. (เทียบเท่ากับ Ferrous sulfate 650 มก.) วันละ 2 ครั้ง ช่วยเพิ่มประสิทธิภาพความจำและการรับรู้จากการทำแบบทดสอบ (30) หรือการศึกษาในเด็กที่มีภาวะขาดธาตุเหล็กหรือมีภาวะโลหิตจาง พบว่าการเสริมธาตุเหล็กช่วยลดความบกพร่องทางสติปัญญาและช่วยเพิ่มพัฒนาการด้านการเคลื่อนไหวได้ (31)

6. อาจดีต่ออารมณ์และโรคซึมเศร้า การขาดธาตุเหล็กมีความสัมพันธ์กับความเสี่ยงที่เพิ่มขึ้นของความวิตกกังวล ภาวะซึมเศร้า และความผิดปกติทางอารมณ์หรือจิตเวชอื่นๆในการศึกษาเชิงสังเกต (อ้างอิง 18, 19)

  • ความผิดปกติทางอารมณ์ : การศึกษาขนาดเล็กในญี่ปุ่นพบว่าการเสริมธาตุเหล็กวันละ 25-100 มก. เป็นเวลา 12 สัปดาห์ สามารถช่วยลดอาการวิตกกังวล ซึมเศร้า และความหงุดหงิดบางอย่างในเด็กและวัยรุ่นที่มีภาวะขาดธาตุเหล็กและมีความผิดปกติทางอารมณ์หรือพฤติกรรม อย่างไรก็ตาม การศึกษานี้ไม่มีการควบคุมด้วยยาหลอกและผู้เข้าร่วมรู้ว่าตัวเองกำลังรับประทานธาตุเหล็ก (อ้างอิง 32) ส่วนการศึกษาที่ควบคุมด้วยยาหลอกเป็นเวลา 8 สัปดาห์ในอาสาสมัครที่เป็นทหารจำนวน 219 คนที่มีภาวะขาดธาตุเหล็ก พบว่าการเสริมธาตุเหล็ก Ferrous sulfate 100 มก. อาจมีประโยชน์ในการช่วยปรับปรุงสภาวะทางอารมณ์ (33)
  • โรคซึมเศร้า : การศึกษาในปัจจุบันบ่งชี้ว่าการบริโภคธาตุเหล็กมีความสัมพันธ์กับความเสี่ยงต่อการเกิดโรคซึมเศร้า และการเพิ่มระดับธาตุเหล็กอาจช่วยให้อาการของโรคดีขึ้น โดยจากการวิเคราะห์การศึกษาขนาดเล็ก พบว่าการบริโภคธาตุเหล็กที่สูงขึ้นดูเหมือนจะช่วยลดโอกาสในการเกิดโรค (34) ในขณะที่บางการศึกษาไม่พบหลักฐานที่ชัดเจนในการลดอาการของโรคเมื่อเสริมธาตุเหล็กวันละ 27 มก. ในผู้หญิงที่มีภาวะโลหิตจางและเป็นโรคซึมเศร้า (35)
  • ภาวะซึมเศร้าหลังคลอด : การศึกษาส่วนใหญ่พบความสัมพันธ์เชิงบวกกับภาวะโลหิตจางและการขาดธาตุเหล็ก แม้ว่าจะยังไม่ชัดเจนว่ามีศักยภาพเพียงใด (36) โดยการทดลองที่มีการควบคุมพบว่าการเสริมธาตุเหล็กหลังคลอดช่วยปรับปรุงอาการทั้งในผู้ที่มีภาวะโลหิตจาง (37) และไม่มีภาวะโลหิตจาง (38)
แสดงเพิ่มเติม

7. โรคสมาธิสั้นในเด็ก (ADHD) การศึกษาขนาดเล็กพบว่าการเสริมธาตุเหล็กวันละ 80 มก. (ในรูปของ Ferrous sulfate) เป็นเวลา 12 สัปดาห์ ในเด็กที่เป็นโรคสมาธิสั้นอายุ 5-8 ปีที่มีระดับเฟอร์ริตินในเลือดต่ำ (แต่ยังไม่มีภาวะโลหิตจาง) สามารถช่วยให้อาการบางอย่างของโรคดีขึ้น เมื่อเทียบกับกลุ่มที่ได้รับยาหลอก (อ้างอิง 39)

8. ลดอาการไอแห้งจากการใช้ยากลุ่ม ACE inhibitors อาการไอแห้งที่เกิดจากการใช้ยากลุ่มนี้เป็นอาการที่พบได้บ่อยที่สุด จากการศึกษาเราพบว่าการเสริมธาตุเหล็กเหล็กวันละ 51.2 มก. (เทียบเท่ากับ Ferrous sulfate 256 มก.) เป็นเวลา 4 สัปดาห์ สามารถช่วยลดอาการไอได้อย่างมีนัยสำคัญ เมื่อเทียบกับกลุ่มที่ได้รับยาหลอก (40)

9. ผู้ที่ผ่าตัดกระเพาะอาหารเพื่อลดน้ำหนัก (Bariatric surgery) การขาดธาตุเหล็กมักเกิดขึ้นหลังการผ่าตัดลดขนาดกระเพาะอาหารเพื่อลดความอ้วน และยังมีความเสี่ยงสูงต่อการเกิดภาวะโลหิตจางแม้ว่าเวลาจะผ่านไปหลายสิบปีหลังการผ่าตัดก็ตาม ดังนั้น เพื่อป้องกันการขาดธาตุเหล็กหลังการผ่าตัด ผู้เชี่ยวชาญจึงแนะนำให้เสริมธาตุเหล็กวันละ 45-60 มก. (อ้างอิง 13) อย่างไรก็ตาม ในการศึกษาเชิงสังเกตล่าสุดปี 2023 พบว่าการเสริมธาตุเหล็ก “หลังการผ่าตัด” ดังกล่าวอาจไม่ได้ช่วยป้องกันการขาดธาตุเหล็ก เพราะพบความเสี่ยงต่อการเกิดภาวะโลหิตจางที่คล้ายกันทั้งในกลุ่มที่เสริมและไม่ได้เสริมธาตุเหล็ก ซึ่งผู้วิจัยสังเกตว่าระดับฮีโมโกลบินที่ต่ำก่อนการผ่าตัดนั้นมีความสัมพันธ์กับความเสี่ยงที่เพิ่มขึ้นของภาวะโลหิตจางหลังการผ่าตัด ผู้วิจัยจึงแนะนำให้ผู้ที่จะเข้ารับการผ่าตัดกระเพาะอาหารเพื่อลดน้ำหนักดังกล่าวควรเสริมธาตุเหล็กให้มีระดับที่เพียงพอก่อนการผ่าตัดดังกล่าว (41)

10. อาจช่วยลดกลุ่มอาการก่อนมีประจำเดือน (PMS) การบริโภคธาตุเหล็กที่มากขึ้นสัมพันธ์กับความเสี่ยงที่ลดลงต่อการเกิดอาการ PMS โดยจากการศึกษาในปี 2013 เราพบว่ากลุ่มที่บริโภคธาตุเหล็กสูงจากอาหารเสริมหรืออาหารจากพืช (เฉลี่ยวันละ 21.4 มก.) จะมีความเสี่ยงที่ลดลง 29% เมื่อเทียบกับกลุ่มที่ได้รับธาตุเหล็กต่ำ (เฉลี่ย 9.4 มก.) และความเสี่ยงจะลดลงเป็น 36% ในกลุ่มที่ได้รับธาตุเหล็กเฉลี่ย 49.2 มก. (42)

11. โรคไฟโบรมัยอัลเจีย (Fibromyalgia) เป็นภาวะที่มีอาการปวดเรื้อรังตามกล้ามเนื้อ เส้นเอ็น และเนื้อเยื่ออ่อนทั่วร่างกาย การขาดธาตุเหล็กมีความสัมพันธ์กับความเสี่ยงที่เพิ่มขึ้นต่อการเกิดโรคไฟโบรมัยอัลเจียในผู้หญิง โดยการศึกษาในไต้หวันที่มีภาวะโลหิตจางจากการขาดธาตุเหล็ก พบว่าความเสี่ยงต่อการเกิดโรคดังกล่าวจะเพิ่มขึ้น 22% ในผู้หญิงที่มีภาวะโลหิตจาง เมื่อเทียบกับผู้หญิงที่ไม่มีภาวะโลหิตจาง ในขณะที่ไม่พบความเสี่ยงที่เพิ่มขึ้นในผู้ชาย (43)

12. กลุ่มอาการขาอยู่ไม่สุข (Restless legs syndrome : RLS) ผู้ที่ขาดธาตุเหล็กหรือมีระดับธาตุเหล็กในร่างกายต่ำ อาจมีแนวโน้มที่จะเกิดอาการขาอยู่ไม่สุข (44) แนวทางจาก American Academy of Neurology แนะนำว่าเสริมธาตุเหล็ก 65 มก . (จาก Ferrous sulfate 325 มก.) และวิตามินซี 200 มก. (เพื่อช่วยเพิ่มการดูดซึมของธาตุเหล็ก) วันละ 2 ครั้ง อาจช่วยให้อาการดีขึ้นในผู้ที่มีอาการขาอยู่ไม่สุขที่มีระดับเฟอร์ริตินในเลือดต่ำกว่า 75 ng/mL (45) ซึ่งคำแนะนำนี้อ้างอิงจากการศึกษาขนาดเล็กที่ให้การรักษาคล้ายกัน (แต่ให้วิตามินซีเพียงครึ่งหนึ่งหรือ 100 มก. วันละ 2 ครั้ง) เป็นเวลา 3 เดือน ในผู้ชายและหญิงสูงอายุที่มีระดับเฟอร์ริตินในเลือดต่ำ (15 – 75 ng/mL) ที่สามารถช่วยลดความรุนแรงของอาการลงได้เฉลี่ย 10 คะแนนในระดับ 0-40 ในขณะที่ลดลงเพียง 1 คะแนนในกลุ่มที่ได้รับยาหลอก อย่างไรก็ตาม คุณภาพชีวิตโดยรวมไม่ได้ดีขึ้นในทั้งสองกลุ่ม (46)

เรื่องที่เกี่ยวข้อง : สรุปประโยชน์ของวิตามินซี (Vitamin C) จากงานวิจัย !

13. โรครับประทานสิ่งที่ไม่ใช่อาหาร (Pica diseases) เช่น น้ำแข็ง ดิน ชอล์ก ดินเหนียว สบู่ กระดาษ หรือสารอื่น ๆ มักเกี่ยวข้องการขาดธาตุเหล็ก (47) โดยโรคนี้คาดว่าจะเกิดได้ประมาณ 11-55% ในผู้ที่มีภาวะขาดธาตุเหล็ก และมีรายงานว่าประมาณ 25% ของผู้ที่ขาดธาตุเหล็กในอเมริกาหลายกรณีที่อาการของโรคดีขึ้นหรือหายไปหลังจากเพิ่มระดับธาตุเหล็กในร่างกายให้เพียงพอ (48) สอดคล้องกับการศึกษาในปี 2022 ในผู้หญิงตั้งครรภ์ที่มีภาวะโลหิตจางจากการขาดธาตุเหล็กที่อยากดมกลิ่นน้ำยาทำความสะอาดตลอดทั้งวัน ร่วมกับมีอาการเหนื่อยล้า หายใจถี่ พบว่าอาการดังกล่าวลดลงอย่างมากในเวลาประมาณ 1 สัปดาห์หลังการเสริมธาตุเหล็ก (49)

14. อาจช่วยลดความเหนื่อยล้าและเพิ่มประสิทธิภาพการออกกำลังกาย ธาตุเหล็กจำเป็นต่อการสร้างไมโอโกลบิน ซึ่งเป็นโปรตีนที่ให้ออกซิเจนแก่กล้ามเนื้อ ในผู้ที่ขาดธาตุเหล็กร่างกายจะมีการถ่ายเทออกซิเจนไปยังส่วนต่าง ๆ ได้น้อยลงและส่งผลต่อประสิทธิภาพด้านการออกกำลังกาย เช่น การใช้ออกซิเจน ความทนทาน และประสิทธิภาพการใช้พลังงาน ซึ่งการเสริมธาตุเหล็กให้เพียงพออาจมีประโยชน์ต่อผู้ที่ร่างกายขาดธาตุเหล็กได้ (50)

  • การเสริมธาตุเหล็กทุกวันในผู้หญิงที่มีประจำเดือนช่วยปรับปรุงประสิทธิภาพการออกกำลังกายและลดอาการเมื่อยล้าในการศึกษาหนึ่ง (51) และในอีกการศึกษาหนึ่งที่แสดงให้เห็นว่าการเสริมธาตุในผู้หญิงช่วยเพิ่มประสิทธิภาพการออกกำลังกาย ซึ่งแสดงให้เห็นจากค่า Maximal oxygen consumption ที่เพิ่มขึ้น (VO2 max หรืออัตราการใช้ออกซิเจนสูงสุดของร่างกายในขณะออกกำลังกาย) และค่า Submaximal exercise performance ที่พบว่าอัตราการเต้นของหัวใจลดลง (52)
  • การวิเคราะห์การศึกษารวม 18 เรื่องเพื่อดูผลของการเสริมธาตุเหล็กต่อความเหนื่อยล้าและสมรรถภาพทางกายในผู้ร่างกายขาดธาตุเหล็ก (แต่ยังไม่มีภาวะโลหิตจาง) พบว่าการเสริมธาตุเหล็กอาจช่วยลดความเหนื่อยล้าจากการออกกำลังกายได้เล็กน้อย แม้จะไม่ได้ช่วยเพิ่มประสิทธิภาพด้านการออกกำลังกายหรือ VO2 max (53) หรือการศึกษาในผู้หญิงอายุ 18-26 ปีที่ขาดธาตุเหล็กที่พบว่าการเสริมธาตุเหล็กวันละ 42 มก. ช่วยเพิ่มความทนทานในการออกกำลังกาย แต่ไม่ได้ช่วยเพิ่มระดับ VO2 max (54)
  • การศึกษาเป็นเวลา 12 สัปดาห์ในผู้หญิง 198 คน (อายุ 18-53 ปี) ที่มีอาการเหนื่อยล้าโดยไม่ทราบสาเหตุ พบว่าผู้ที่ได้รับธาตุเหล็ก 80 มก.จาก Ferrous sulfate ทุกวัน มีความเหนื่อยล้าลดลง 47.7% เมื่อเทียบกับการลดลง 28.8% ในกลุ่มที่ได้รับยาหลอก (55)
แสดงเพิ่มเติม

ข้อควรรู้และคำแนะนำ

  • รูปแบบและการดูดซึมของธาตุเหล็ก : ธาตุเหล็กในอาหารมี 2 รูปแบบ ได้แก่ เหล็กฮีม (Heme iron) ที่พบในเนื้อสัตว์ เครื่องในสัตว์ และอาหารทะเลที่ดูดซึมได้ดี และเหล็กที่ไม่ใช่ฮีม (Nonheme iron) ที่พบในพืชอย่างผักใบเขียวเข้มและถั่วแต่ดูดซึมได้ไม่ดี (ร่างกายจะดูดซึมธาตุเหล็กจากพืชได้ดีขึ้นเมื่อทานพร้อมกับเนื้อสัตว์ สัตว์ปีก อาหารทะเล และอาหารที่มีวิตามินซีสูงเช่นผลไม้รสเปรี้ยว)
  • ปริมาณของธาตุเหล็กในอาหารต่อ 1 หน่วยบริโภค (อ้างอิง 56) :
    • หอยนางรม 85 กรัม : 8 มก.
    • ถั่วขาวกระป๋อง 1 ถ้วย : 8 มก.
    • ตับเนื้อ 85 กรัม : 5 มก.
    • ถั่วเลนทิลต้ม ½ ถ้วย : 3 มก.
    • ผักโขมต้ม ½ ถ้วย : 3 มก.
    • เต้าหู้ ½ ถ้วย : 3 มก.
    • ดาร์กช็อกโกแลต 28 กรัม : 2 มก.
    • ถั่วแดง ½ ถ้วย : 2 มก.
    • ปลาซาร์ดีนกระป๋องในน้ำมัน 85 กรัม : 2 มก.
    • ถั่วลูกไก่ต้ม ½ ถ้วย : 2 มก.
    • มะเขือเทศกระป๋อง ½ ถ้วย : 2 มก.
    • เนื้อวัว 85 กรัม : 2 มก.
    • มันฝรั่งอบ 1 ลูก : 2 มก.
    • เม็ดมะม่วงหิมพานต์คั่วน้ำมัน 28 กรัม (18 เม็ด) : 2 มก.
    • ไก่ย่าง 85 กรัม : 1 มก.
    • ขนมปัง 1 แผ่น : 1 มก.
    • บรอกโคลีต้ม ½ ถ้วย : 1 มก.
    • ไข่ต้ม 1 ฟองใหญ่ : 1 มก.
  • ปริมาณที่แนะนำโดยเฉลี่ยต่อวันของธาตุเหล็ก (มก. หรือ มิลลิกรัม) :
    • แรกเกิดถึง 6 เดือน : 0.27 มก.
    • อายุ 7–12 เดือน : 11 มก.
    • อายุ 1–3 ปี : 7 มก.
    • อายุ 4–8 ปี : 10 มก.
    • อายุ 9–13 ปี : 8 มก.
    • ผู้ชายอายุ 14–18 ปี : 11 มก.
    • ผู้หญิงอายุ 14–18 ปี : 15 มก.
    • ผู้ชายอายุ 19–50 ปี : 8 มก.
    • ผู้หญิงอายุ 19–50 ปี : 18 มก.
    • ผู้ใหญ่อายุ 51 ปีขึ้นไป : 8 มก.
    • หญิงตั้งครรภ์ : 27 มก.
    • วัยรุ่นให้นมบุตร : 10 มก.
    • หญิงให้นมบุตร : 9 มก.
    • ผู้ที่รับประทานมังสวิรัติ : ขนาด 2 เท่าตามที่ระบุไว้ข้างต้น
  • ผลิตภัณฑ์อาหารเสริมธาตุเหล็ก : ธาตุเหล็กมีอยู่ในอาหารเสริมวิตามินและแร่ธาตุรวมหลายชนิด และในอาหารเสริมที่มีธาตุเหล็กเพียงอย่างเดียว ธาตุเหล็กในอาหารเสริมมักอยู่ในรูปของเฟอรัสซัลเฟต (Ferrous sulfate), เฟอรัสกลูโคเนต (Ferrous gluconate), เฟอริกซิเตรต (Ferric citrate), หรือเฟอริกซัลเฟต (Ferric sulfate) เนื่องจากมีความสามารถในการละลายได้สูง โดยอาจอยู่ในรูปแบบเม็ด ของเหลว แบบเคี้ยว หรือกัมมี่ ซึ่งทุกแบบสามารถดูดซึมได้ดีพอ ๆ กัน
    • ธาตุเหล็กในรูปต่างๆ ในอาหารเสริมจะให้ปริมาณธาตุเหล็กที่แตกต่างกันไป ตัวอย่างเช่น เฟอรัสฟูมาเรต (Ferrous fumarate) จะให้ธาตุเหล็ก 33%, ในขณะที่เฟอรัสซัลเฟต (Ferrous sulfate) คือ 20% และเฟอรัสกลูโคเนต (Ferrous gluconate) คือ 12% (57)
    • อาหารเสริมวิตามินและแร่ธาตุรวมหลายชนิดในสูตรของผู้หญิงมักจะธาตุเหล็ก 18 มก. (100 % ของปริมาณที่แนะนำต่อวัน) ในขณะที่สูตรของผู้ชายมักมีธาตุเหล็กเพียงเล็กน้อยหรือไม่มีเลย (เนื่องจากมีผู้ชายเพียงจำนวนน้อยเท่านั้นที่ร่างกายจะขาดธาตุ ในขณะที่ผู้ชายกว่า 29% มีความเสี่ยงต่อการได้รับธาตุเหล็กเกินจากความต้องการต่อวัน) ส่วนอาหารเสริมธาตุเหล็กที่มีธาตุเหล็กเพียงอย่างเดียวมักมีปริมาณมากกว่าที่แนะนำต่อวัน เช่น ธาตุเหล็ก 65 มก. (360% ของปริมาณที่แนะนำต่อวัน)
    • ธาตุเหล็กในขนาดสูง (45 มก./วัน หรือมากกว่า) อาจทำให้เกิดผลข้างเคียงต่อระบบทางเดินอาหาร เช่น คลื่นไส้ รู้สึกไม่สบายท้อง ท้องผูก ฯลฯ ซึ่งการรับประทานธาตุเหล็กพร้อมกับอาหารอาจช่วยลดผลข้างเคียงเหล่านี้ได้
  • ปริมาณสูงสุดที่ยอมรับได้ (ULs) ของธาตุเหล็ก : โดยพิจารณาจากธาตุเหล็กรวมทั้งจากอาหารปกติและอาหารเสริม เพื่อหลีกเลี่ยงผลข้างเคียงที่อาจเป็นอันตราย อย่างไรก็ตาม แพทย์อาจสั่งจ่ายธาตุเหล็กที่เกินจากปริมาณนี้ได้ในผู้ที่ต้องการธาตุเหล็กสูงเป็นระยะเวลาหนึ่งเพื่อรักษาภาวะขาดธาตุเหล็ก
    • แรกเกิดถึง 13 ปี : 40 มก.
    • อายุ 14 ขึ้นไป: 45 มก.
  • วิธีการรับประทานอาหารเสริมธาตุเหล็ก : ธาตุเหล็กในขนาดสูงควรรับประทานร่วมกับอาหารหรือรับประทานแบบวันเว้นวันเพื่อลดผลข้างเคียงต่อระบบทางเดินอาหาร (แม้การเสริมทุกวันจะให้ผลดีกว่าในการเพิ่มระดับธาตุเหล็กในเลือด) ส่วนเวลาของการรับประทานธาตุเหล็กนั้นจะรับประทานเวลาไหนก็ได้ผลลัพธ์ในการเพิ่มระดับเฟอร์ริตินในเลือดได้พอ ๆ กันจากการศึกษาหนึ่งที่เทียบการทานธาตุเหล็กตอนเช้าและตอนเย็น (58)
  • ขนาดที่แนะนำสำหรับแต่ละอาการ :
    • เพื่อป้องกันการขาดธาตุเหล็ก : รับประทานอาหารปกติที่อุดมไปด้วยธาตุเหล็กให้ได้ในปริมาณที่แนะนำต่อวัน (RDA) ซึ่งคนส่วนใหญ่มักได้รับธาตุเหล็กที่เพียงพออยู่แล้วจากอาหาร (อาหารที่รับประทานต่อวันจะให้ธาตุเหล็กโดยเฉลี่ย 10-20 มก.) แต่โปรดจำไว้ว่าธาตุเหล็กจากพืชนั้นดูดซึมได้ไม่ดีหรือดูดซึมเพียงครึ่งหนึ่งเท่านั้นเมื่อเทียบกับธาตุเหล็กจากเนื้อสัตว์ ดังนั้น ในผู้ที่ทานมังสวิรัติอาจต้องเสริมธาตุเหล็กเป็น 2 เท่าของปริมาณที่แนะนำต่อวัน
    • เพื่อรักษาภาวะขาดธาตุเหล็กและภาวะโลหิตจางจากการขาดธาตุเหล็ก : ปัจจุบันแนะนำให้รับประทานอาหารเสริมธาตุเหล็กในขนาด 50-100 มก. เพียงวันละครั้งในขณะที่ท้องว่าง ตามการศึกษาของ British Society of Gastroenterology ล่าสุดในปี 2021 (จากคำแนะนำเดิมที่ให้ทานวันละ 100-200 มก. โดยแบ่งทานเป็นวันละ 2-3 ครั้ง) เนื่องจากการดูดซึมธาตุเหล็ก 60 มก. เพียงครั้งเดียวต่อวันนั้นใกล้เคียงกับธาตุเหล็ก 60 มก. วันละ 2 ครั้ง (59)
    • เพื่อเร่งการฟื้นฟูระดับฮีโมโกลบินและเฟอร์ริตินหลังการบริจาคโลหิต : แนะนำให้เสริมธาตุเหล็ก 37.5 มก. (ในรูปของ Ferrous gluconate) (อ้างอิง 29)
    • เพื่อรักษาโรคสมาธิสั้นในเด็ก (ADHD) : สำหรับการใช้รักษาโรค ADHD ในเด็กอายุ 5-8 ปีที่ไม่มีภาวะโลหิตจาง แนะนำให้เสริมธาตุเหล็กวันละ 80 มก. (ในรูปของ Ferrous sulfate) (อ้างอิง 39)
    • เพื่อปรับปรุงการทำงานของสมอง (Cognitive function) : ในเด็กผู้หญิงที่มีภาวะขาดธาตุเหล็กแต่ยังไม่มีภาวะโลหิตจาง แนะนำให้เสริมธาตุเหล็ก 130 มก. (เทียบเท่ากับ Ferrous sulfate 650 มก.) วันละ 2 ครั้ง (อ้างอิง 30)
    • เพื่อยับยั้งอาการไอแห้งจากการใช้ยากลุ่ม ACE inhibitors : แนะนำให้เสริมธาตุเหล็กวันละ 51.2 มก. (เทียบเท่ากับ Ferrous sulfate 256 มก.) (อ้างอิง 40)
  • ปฏิกิริยากับยาหรืออาหารเสริมอื่น ๆ :
    • ยาเลโวโดปา (Levodopa) เช่น Sinemet® และ Stalevo® ที่ใช้ในการรักษาโรคพาร์กินสัน เพราะธาตุเหล็กสามารถลดปริมาณของยานี้ที่ร่างกายดูดซึม มีผลทำให้ประสิทธิภาพของยาลดลง
    • ยาเลโวไทร็อกซีน (Levothyroxine) เช่น Levothroid®, Levoxyl®, Synthroid®, Tirosint® และ Unithroid® ที่ใช้รักษาภาวะขาดไทรอยด์ฮอร์โมนและมะเร็งต่อมไทรอยด์ การรับประทานธาตุเหล็กร่วมกับยานี้จะลดประสิทธิภาพของยาดังกล่าว
    • ยาลดกรดกลุ่ม Proton pump Inhibitors (PPIs) การรับประทานยาในกลุ่มนี้ เช่น Lansoprazole (Prevacid®), Omeprazole (Prilosec®) และ Esomeprazole (Nexium®) ที่ใช้ลดกรดในกระเพาะอาหาร ในขนาด 20 มก. ขึ้นไปเป็นเวลานานกว่า 1 ปี จะมีความเสี่ยงต่อการขาดธาตุเหล็กเพิ่มขึ้น 3.6 เท่า เนื่องจากยากลุ่มนี้จะไปลดปริมาณของธาตุเหล็กที่ไม่ใช่ฮีมที่ร่างกายดูดซึมจากอาหาร (78)
    • ยาคาร์บามาซีปีน (Carbamazepine) ซึ่งเป็นยากันชัก พบว่าการเสริมธาตุเหล็กอาจลดการดูดซึมหรือความเข้มข้นของยาดังกล่าวได้มากถึง 30% (79)
    • แคลเซียม (Calcium) แคลเซียมในขนาดสูงอาจขัดขวางการดูดซึมของธาตุเหล็ก (แนะนำให้เสริมคนละช่วงเวลาเพื่อหลีกเลี่ยงปัญหาดังกล่าว) (60) การศึกษาพบว่าการเสริมแคลเซียม 300 หรือ 600 มก. พร้อมกับธาตุเหล็ก จะมีผลลดการดูดซึมของธาตุเหล็กได้มากถึง 62% และแคลเซียมยังมีผลลดการดูดซึมของธาตุเหล็กจากอาหารด้วยเช่นกัน (61) แต่ผลดังกล่าวไม่น่าจะมีปัญหาสำหรับการเสริมแคลเซียมในขนาดที่ต่ำกว่า 200 มก. หรือในผู้ที่ไม่มีแนวโน้มที่จะขาดธาตุเหล็ก
    • แร่ธาตุอื่น ๆ เช่น สังกะสี แมงกานีส แมกนีเซียม หรือธาตุทองแดงในขนาดสูง สามารถลดการดูดซึมของธาตุเหล็กได้เช่นกัน (ควรเว้นระยะ 2 ชั่วโมงหากต้องรับประทานอาหารเสริมธาตุเหล็ก)
    • แคโรทีนอยด์ ธาตุเหล็กหรือแร่ธาตุอื่น ๆ เช่น แคลเซียม แมกนีเซียม และสังกะสี ในขนาดสูงจากอาหารเสริม อาจลดการดูดซึมของแคโรทีนอยด์ เช่น เบต้าแคโรทีน ไลโคปีน และแอสตาแซนธินจากอาหารและอาหารเสริม จึงควรรับประทานอาหารเสริมแคโรทีนอยด์ในช่วงเวลาอื่นของวัน (62, 63)
    • อื่น ๆ เช่น กาแฟ การดื่มในขณะรับประทานอาหารจะลดการดูดซึมของธาตุเหล็ก 39% (64), ชา 1 ถ้วย ลดการดูดซึมของธาตุเหล็ก 37% (65), ชาเขียว 1 ถ้วย ลดการดูดซึมธาตุเหล็ก 80% (66) รวมถึงโปรตีนถั่วเหลือง, ไข่, ซีเรียล, ขนมปังโฮลเกรน และผักโขม ก็มีผลลดการดูดซึมของธาตุเหล็กเช่นเดียวกับชากาแฟ ดังนั้น หากเป็นไปได้ก็ไม่ควรบริโภคพร้อมกันหรือให้เว้นช่วงห่างกันประมาณ 1 ชั่วโมง
  • ความเสี่ยงต่อสุขภาพจากการได้รับธาตุเหล็กมากเกินไป :
    • ผู้ใหญ่ที่มีการทำงานของลำไส้ปกติจะมีความเสี่ยงน้อยมากที่จะมีธาตุเหล็กเกินจากการบริโภคอาหาร (อ้างอิง 1)
    • การรับประทานอาหารเสริมธาตุเหล็กในขนาดสูงในขณะท้องว่าง (45 มก./วัน หรือมากกว่า) สามารถก่อให้เกิดผลข้างเคียงต่อระบบทางเดินอาหาร เช่น รู้สึกไม่สบายท้อง กระเพาะปั่นป่วน ท้องผูก คลื่นไส้ ปวดท้อง อาเจียน และท้องเสีย (อ้างอิง 67) แต่การเสริมธาตุเหล็กพร้อมกับอาหารจะช่วยลดผลข้างเคียงเหล่านี้ได้ รายงานบางกรณีพบว่าการเสริมธาตุเหล็ก 130 มก. อาจทำให้กระเพาะอาหารอักเสบหรือเกิดแผลในกระเพาะอาหาร (68, 69, 70, 71)
    • การเสริมธาตุเหล็กในขนาดสูงมาก ๆ เพียงครั้งเดียวหรือมากกว่า 20 มก./กก. (ธาตุเหล็กประมาณ 1,365 มก. ในผู้ที่มีน้ำหนักตัว 68 กิโลกรัม) จากยาหรืออาหารเสริมอาจทำให้เกิดการตายของเนื้อเยื่อลำไส้ ทำให้เสียเลือด ช็อก และอวัยวะล้มเหลวได้ โดยเฉพาะอย่างยิ่งหากไม่ได้รับประทานพร้อมกับอาหาร (อ้างอิง 1) และในกรณีที่รุนแรงกว่า เช่น การเผลอรับประทานครั้งเดียวในขนาด 60 มก./กก. หรือธาตุเหล็กประมาณ 4,090 มก. ในผู้ที่มีน้ำหนักตัว 68 กิโลกรัม อาจทำให้อวัยวะหลายระบบในร่างกายล้มเหลว โคม่า ชัก และถึงขั้นเสียชีวิต (อ้างอิง 57, 72)
    • การเสริมธาตุเหล็กมากเกินไปในหญิงตั้งครรภ์เป็นเวลานาน อาจเพิ่มโอกาสในการเกิดภาวะแทรกซ้อนในระหว่างการตั้งครรภ์ นอกจากนี้ ในทารกที่กินนมแม่และไม่ได้มีภาวะขาดธาตุเหล็ก การเสริมธาตุเหล็กยังอาจส่งผลต่อสุขภาพโดยรวมที่แย่ลงด้วย
    • การศึกษาเชิงสังเกตพบความสัมพันธ์ระหว่างระดับธาตุที่สะสมในร่างกายที่มากเกินไปเล็กน้อยกับความเสี่ยงต่อการเกิดโรคหัวใจ โรคมะเร็ง และโรคเบาหวานชนิดที่ 2 ในขณะที่ระดับธาตุเหล็กสะสมที่สูงขึ้นยังสัมพันธ์กับความเสี่ยงที่สูงขึ้นเล็กน้อยต่อการเกิดโรคหลอดเลือดสมอง โดยเฉพาะโรคหลอดเลือดสมองอุดตันจากลิ่มเลือดหัวใจ (Cardioembolic stroke) ซึ่งอาจเป็นเพราะธาตุเหล็กส่วนเกินนั้นไปกระตุ้นให้เกิดลิ่มเลือด (อ้างอิง 73) อย่างไรก็ตาม ข้อมูลนี้ไม่ได้เป็นการพิสูจน์ว่าการเสริมธาตุเหล็กมากเกินไปจะทำให้เกิดโรคเหล่านี้ เพียงแต่มันบ่งบอกถึงความเชื่อมโยงกัน ที่น่าสนใจคือ การวิเคราะห์ข้อมูลหนึ่งพบว่า ในผู้หญิงนั้นความเสี่ยงของโรคหลอดเลือดสมองจะลดลงเมื่อได้รับธาตุเหล็กจากอาหารหรืออาหารเสริมวันละ 20 มก. ซึ่งใกล้เคียงกับปริมาณที่แนะนำต่อวัน (74)
    • การใช้อาหารเสริมธาตุเหล็กก่อนหรือระหว่างการทำเคมีบำบัดสำหรับรักษามะเร็งเต้านมมีความสัมพันธ์กับความเสี่ยงที่มะเร็งจะกลับมาเป็นซ้ำสูงขึ้น 91% (75)
    • การใช้อาหารเสริมธาตุเหล็กในผู้หญิงวัยหมดประจำเดือน มีความเกี่ยวข้องกับความเสี่ยงต่อการเสียชีวิตเพิ่มขึ้น 3.9% เมื่อติดตามผลในระยะเวลา 22 ปี (76)
    • วิตามินซีอาจเพิ่มการดูดซึมของธาตุเหล็ก ทำให้ในผู้ที่รับประทานวิตามินซีในปริมาณที่สูงมาก (1,000 มก. หรือมากกว่าทุกวัน) อาจมีความเสี่ยงต่อภาวะธาตุเหล็กเป็นพิษ โดยเฉพาะในผู้ที่มีภาวะเหล็กเกิน (Hemochromatosis) ซึ่งเป็นภาวะทางพันธุกรรมที่ร่างกายจะสะสมธาตุเหล็กไว้ในปริมาณที่มากเกินไป ซึ่งผู้ที่มีภาวะนี้ควรจำกัดปริมาณวิตามินซีเสริมไม่ให้เกินวันละ 500 มก. และควรหลีกเลี่ยงการเสริมธาตุเหล็ก (77)
    • อาหารเสริมธาตุเหล็กเป็นสาเหตุสำคัญของการเป็นพิษในเด็กอายุต่ำกว่า 6 ปี เพราะยาเม็ดธาตุเหล็กสำหรับผู้ใหญ่เพียงไม่กี่เม็ดก็สามารถทำให้เกิดพิษร้ายแรงและทำให้เด็กเสียชีวิตได้ ดังนั้น จึงควรเก็บผลิตภัณฑ์อาหารเสริมที่มีธาตุเหล็กให้พ้นมือเด็ก

สรุปเรื่องธาตุเหล็ก

  • เหล็ก (Iron) เป็นแร่ธาตุที่ร่างกายต้องการสำหรับการเจริญเติบโตทางร่างกาย พัฒนาการทางระบบประสาท การทำงานของเซลล์ และการสังเคราะห์ฮอร์โมนบางชนิด
  • ธาตุเหล็กมักพบได้ในอาหารประเภทเนื้อสัตว์ เครื่องในสัตว์ อาหารทะเล ผักใบเขียวเข้มและถั่ว
  • ปริมาณที่แนะนำต่อวันของธาตุเหล็กจะอยู่ในช่วงวันละ 7-27 มก. โดยขึ้นอยู่กับอายุและเพศ
  • อาหารโดยทั่วไปที่เรารับประทานในแต่ละวันมักให้ธาตุเหล็กประมาณ 10-20 มก. ซึ่งถือว่าเพียงพอสำหรับคนปกติทั่วไป
  • การขาดธาตุเหล็กเป็นเรื่องปกติที่พบได้บ่อยในทารก เด็กเล็ก เด็กสาววัยรุ่น หญิงตั้งครรภ์ และผู้หญิงวัยมีประจำเดือน
  • วิธีที่ดีที่สุดในการระบุว่าระดับธาตุเหล็กยังอยู่ในระดับเพียงพอหรือดีต่อสุขภาพหรือไม่ คือการหมั่นตรวจเลือดเป็นประจำ
  • การขาดธาตุเหล็กคือเหตุผลเดียวเท่านั้นที่ควรพิจารณาเสริมธาตุเหล็กในรูปอาหารเสริม เพราะประโยชน์ส่วนใหญ่ของธาตุเหล็กนั้นดูจะจำกัดเฉพาะกับผู้ที่มีระดับธาตุเหล็กในเลือดต่ำกว่าปกติ ส่วนการเสริมในผู้ที่มีระดับธาตุเหล็กปกติอยู่แล้วนั้นไม่มีประโยชน์ และอาจทำให้เกิดผลข้างเคียง เกิดความเป็นพิษจากการได้รับธาตุเหล็กเกินขนาด หรือเพิ่มความเสี่ยงด้านสุขภาพหลายอย่างดังที่กล่าวไป
  • ธาตุเหล็กเสริมปริมาณสูง (45 มก./วัน หรือมากกว่า) อาจทำให้เกิดผลข้างเคียงต่อระบบทางเดินอาหาร เช่น คลื่นไส้ ท้องผูก
  • โดยทั่วไปไม่ควรรับประทานอาหารเสริมธาตุเหล็ก เว้นแต่ผลการตรวจเลือดจะแสดงให้เห็นว่ามีการขาดธาตุเหล็ก เพราะตามข้อมูลของ CDC พบว่าในผู้ชายมากถึง 29% มีความเสี่ยงต่อการได้รับธาตุเหล็กเกินขนาด
  • อาหารบางอย่างอาจลดการดูดซึมของธาตุเหล็กได้ เช่น ชา กาแฟ ไข่ ซีเรียล ขนมปัง โปรตีนถั่วเหลือง รวมถึงแคลเซียม
  • อาหารเสริมธาตุเหล็กอาจลดการดูดซึมของแร่ธาตุอื่น ๆ เช่น สังกะสี ทองแดง แมกนีเซียม แมงกานีส
งานวิจัยอ้างอิง
  1. National Institutes of Health (NIH). “Iron”. (2023)
  2. WHO. “Archived: Iron deficiency anaemia: assessment, prevention and control”. (2001)
  3. Nutrition Reviews. “Iron deficiency and iron-deficiency anemia in the first two years of life: strategies to prevent loss of developmental potential”. (2011)
  4. Annals of Nutrition and Metabolism. “Iron requirements in infancy”. (2011)
  5. Alimentary Pharmacology & Therapeutics. “Benefit of concomitant gastrointestinal and gynaecological evaluation in premenopausal women with iron deficiency anaemia”. (2008)
  6. Obstetrics & Gynecology. “Age and the prevalence of bleeding disorders in women with menorrhagia”. (2005)
  7. JAMA. “Oral iron supplementation after blood donation: a randomized clinical trial”. (2015)
  8. Annals of Oncology. “Prevalence and management of cancer-related anaemia, iron deficiency and the specific role of i.v. iron”. (2012)
  9. European Journal of Heart Failure. “Erythropoietin, iron, or both in heart failure: FAIR-HF in perspective”. (2010)
  10. World Journal of Gastroenterology. “Treatment of iron deficiency anemia associated with gastrointestinal tract diseases”. (2010)
  11. Inflammatory bowel disease. “Guidelines on the diagnosis and management of iron deficiency and anemia in inflammatory bowel diseases”. (2007)
  12. World Journal of Gastroenterology. “A guide to diagnosis of iron deficiency and iron deficiency anemia in digestive diseases”. (2009)
  13. Endocrine Practice. “Clinical Practice Guidelines For The Perioperative Nutrition, Metabolic, and Nonsurgical Support of Patients Undergoing Bariatric Procedures – 2019 Update: Cosponsored By American Association of Clinical Endocrinologists/American College of Endocrinology, The Obesity Society, American Society For Metabolic & Bariatric Surgery, Obesity Medicine Association, and American Society of Anesthesiologists”. (2019)
  14. Dental Clinics of North America. “Recurrent Aphthous Stomatitis”. (2014)
  15. Journal of Korean Medical Science. “Iron Plays a Certain Role in Patterned Hair Loss”. (2013)
  16. Appetite. “Clinical and biological features associated with taste loss in internal medicine patients. A cross-sectional study of 100 cases”. (2005)
  17. National Heart, Lung, and Blood. “Iron-Deficiency Anemia”. (2022)
  18. BMC Psychiatry. “Psychiatric disorders risk in patients with iron deficiency anemia and association with iron supplementation medications: a nationwide database analysis”. (2020)
  19. Brain and Behavior. “The association between anemia and depression in older adults and the role of treating anemia”. (2023)
  20. Crohn’s & Colitis Foundation. “Common Micronutrient Deficiencies in IBD”. (2017)
  21. Current Opinion in Clinical Nutrition & Metabolic Care. “Micronutrient deficiencies in inflammatory bowel disease”. (2015)
  22. The American Journal of Clinical Nutrition. “Efficacy and tolerability of low-dose iron supplements during pregnancy: a randomized controlled trial”. (2003)
  23. The American Journal of Clinical Nutrition. “Iron supplementation during pregnancy, anemia, and birth weight: a randomized controlled trial ”. (2003)
  24. Cochrane Database of Systematic Reviews. “Daily oral iron supplementation during pregnancy”. (2012)
  25. Cochrane Database of Systematic Reviews. “Enteral iron supplementation in preterm and low birth weight infants”. (2012)
  26. Cochrane Database of Systematic Reviews. “Home fortification of foods with multiple micronutrient powders for health and nutrition in children under two years of age”. (2011)
  27. Cochrane Database of Systematic Reviews. “Intermittent iron supplementation for reducing anaemia and its associated impairments in menstruating women”. (2011)
  28. The New England Journal of Medicine. “Anemia of chronic disease”. (2005)
  29. JAMA. “Oral Iron Supplementation After Blood Donation A Randomized Clinical Trial”. (2015)
  30. Lancet. “Randomised study of cognitive effects of iron supplementation in non-anaemic iron-deficient adolescent girls”. (1996)
  31. The American Journal of Clinical Nutrition. “Iron supplementation in early childhood: health benefits and risks”. (2006)
  32. Journal of Nippon Medical School. “Iron Supplementation for Hypoferritinemia-Related Psychological Symptoms in Children and Adolescents”. (2022)
  33. The American Journal of Clinical Nutrition. “Randomized, double-blind, placebo-controlled trial of iron supplementation in female soldiers during military training: effects on iron status, physical performance, and mood”. (2009)
  34. Psychiatry Research. “Dietary zinc and iron intake and risk of depression: A meta-analysis”. (2017)
  35. Medical Journal of The Islamic Republic of Iran. “Comparing the effectiveness of vitamin D plus iron vs vitamin D on depression scores in anemic females: Randomized triple-masked trial”. (2019)
  36. Journal of Psychosomatic Obstetrics & Gynecology. “Anaemia and depletion of iron stores as risk factors for postpartum depression: a literature review”. (2019)
  37. The Journal of Nutrition. “Maternal iron deficiency anemia affects postpartum emotions and cognition”. (2005)
  38. European Journal of Nutrition. “The efficacy of early iron supplementation on postpartum depression, a randomized double-blind placebo-controlled trial”. (2017)
  39. Pediatric Neurology. “Effects of iron supplementation on attention deficit hyperactivity disorder in children”. (2008)
  40. Hypertension. “Iron supplementation inhibits cough associated with ACE inhibitors”. (2001)
  41. Nutrition, Metabolism and Cardiovascular Diseases. “Anaemia in patients with self-reported use of iron supplements in the BAriatric surgery SUbstitution and nutrition study: A prospective cohort study”. (2023)
  42. American Journal of Epidemiology. “Intake of Selected Minerals and Risk of Premenstrual Syndrome”. (2013)
  43. Scientific Reports. “The risk of fibromyalgia in patients with iron deficiency anemia: a nationwide population-based cohort study”. (2021)
  44. Cochrane Database of Systematic Reviews. “Iron for the treatment of restless legs syndrome”. (2019)
  45. American Academy of Neurology. “Practice guideline summary: Treatment of restless legs syndrome in adults”. (2016)
  46. Sleep Medicine. “Efficacy of oral iron in patients with restless legs syndrome and a low-normal ferritin: A randomized, double-blind, placebo-controlled study”. (2009)
  47. Journal of Medical Case Reports. “Pica in iron deficiency: a case series”. (2010)
  48. Expert Review of Hematology. “Pica as a manifestation of iron deficiency”. (2016)
  49. BMJ. “Desiderosmia: a manifestation of iron deficiency in pregnancy”. (2022)
  50. The Journal of Nutrition. “Iron deficiency and reduced work capacity: a critical review of the research to determine a causal relationship”. (2001)
  51. Cochrane Database of Systematic Reviews. “Daily iron supplementation for improving anaemia, iron status and health in menstruating women”. (2016)
  52. The Journal of Nutrition. “Iron supplementation benefits physical performance in women of reproductive age: a systematic review and meta-analysis”. (2014)
  53. BMJ Open. “Efficacy of iron supplementation on fatigue and physical capacity in non-anaemic iron-deficient adults: a systematic review of randomised controlled trials”. (2018)
  54. The Journal of Nutrition. “Increasing Iron Status through Dietary Supplementation in Iron-Depleted, Sedentary Women Increases Endurance Performance at Both Near-Maximal and Submaximal Exercise Intensities”. (2019)
  55. CMAJ. “Effect of iron supplementation on fatigue in nonanemic menstruating women with low ferritin: a randomized controlled trial”. (2012)
  56. U.S. Department of Agriculture. “FoodData Central”. (2023)
  57. Clinical toxicology. “Iron ingestion: an evidence-based consensus guideline for out-of-hospital management”. (2005)
  58. European Journal of Sport Science. “Timing is everything, but does it really matter? Impact of 8-weeks morning versus evening iron supplementation in ballet and contemporary dancers”. (2023)
  59. Gut. “British Society of Gastroenterology guidelines for the management of iron deficiency anaemia in adults ”. (2021)
  60. Nutrition Research Reviews. “The effect of calcium on iron absorption”. (2000)
  61. The American Journal of Clinical Nutrition. “Calcium supplementation: effect on iron absorption”. (1991)
  62. Food Chemistry. “Effect of divalent minerals on the bioaccessibility of pure carotenoids and on physical properties of gastro-intestinal fluids”. (2016)
  63. The Journal of Nutrition. “Divalent minerals decrease micellarization and uptake of carotenoids and digestion products into Caco-2 cells”. (2011)
  64. The American Journal of Clinical Nutrition. “Inhibition of food iron absorption by coffee”. (1983)
  65. The American Journal of Clinical Nutrition. “A 1-h time interval between a meal containing iron and consumption of tea attenuates the inhibitory effects on iron absorption: a controlled trial in a cohort of healthy UK women using a stable iron isotope”. (2017)
  66. The Journal of Nutrition. “Tea Consumption Reduces Iron Bioavailability from NaFeEDTA in Nonanemic Women and Women with Iron Deficiency Anemia: Stable Iron Isotope Studies in Morocco.”. (2021)
  67. The National Academies Press. “Dietary Reference Intakes for Vitamin A, Vitamin K, Arsenic, Boron, Chromium, Copper, Iodine, Iron, Manganese, Molybdenum, Nickel, Silicon, Vanadium, and Zinc”. (2001)
  68. Medicine (Baltimore). “A rare case of iron-pill induced gastritis in a female teenager: A case report and a review of the literature”. (2017)
  69. Clinical Journal of Gastroenterology. “Iron pill induced gastritis causing severe anemia”. (2020)
  70. ACG Case Reports Journal. “Iron Pill-Induced Gastritis”. (2013)
  71. Gastroenterology. “Iron Pill-Induced Gastropathy in Elderly Patients: A Case Series Report”. (2019)
  72. Pediatric Emergency Care. “Iron poisoning: a literature-based review of epidemiology, diagnosis, and management”. (2011)
  73. .Stroke “Iron Status and Risk of Stroke A Mendelian Randomization Study”. (2018)
  74. International Journal of Environmental Research and Public Health. “Association between iron exposures and stroke in adults: Results from National Health and Nutrition Examination Survey during 2007-2016 in United States”. (2022)
  75. Journal of Clinical Oncology. “Dietary Supplement Use During Chemotherapy and Survival Outcomes of Patients With Breast Cancer Enrolled in a Cooperative Group Clinical Trial (SWOG S0221)”. (2020)
  76. Archives of Internal Medicine. “Dietary Supplements and Mortality Rate in Older Women The Iowa Women’s Health Study”. (2011)
  77. Blood. “How I treat hemochromatosis”. (2010)
  78. Journal of Internal Medicine. “Use of proton pump inhibitors and risk of iron deficiency: a population-based case-control study”. (2019)
  79. Epilepsy Research. “Iron supplements in nursing home patients associated with reduced carbamazepine absorption”. (2018)
แสดงเพิ่มเติม

ตรวจสอบทางการแพทย์ล่าสุดเมื่อวันที่ 11 ส.ค. 2023

เภสัชกรประจำเว็บเมดไทย
ประวัติผู้เขียน : จบการศึกษาปริญญาตรี คณะเภสัชศาสตร์ สาขาเภสัชศาสตร์ มีประสบการณ์การทำงานร้านยามากกว่า 5 ปี เคยเป็นผู้จัดการร้านขายยา เคยเป็นผู้ฝึกอบรมผลิตภัณฑ์กลุ่มสุขภาพ เช่น วิตามิน อาหารเสริม เครื่องมือแพทย์ และยา ปัจจุบันทำงานเป็นเภสัชกรอยู่โรงพยาบาลเอกชน โดยให้คำปรึกษาแนะนำเกี่ยวกับยาและผลิตภัณฑ์สุขภาพ
Medthai Logo

Disclaimer: เนื้อหาในเว็บไซต์มีไว้เพื่อการศึกษาและเสริมสร้างความรู้ความเข้าใจเท่านั้น ไม่ได้มีวัตถุประสงค์เพื่อให้หรือใช้แทนคำแนะนำทางการแพทย์ การวินิจฉัย หรือการรักษาแต่อย่างใด ทางเว็บไซต์ไม่มีคำตอบสำหรับปัญหาทั้งหมด คำตอบสำหรับปัญหาที่เฉพาะเจาะจงอาจใช้ไม่ได้กับทุกคน หากคุณมีอาการเจ็บป่วยหรือรู้สึกไม่สบายควรปรึกษาแพทย์ สำหรับข้อมูลเพิ่มเติมโปรดอ่านเงื่อนไขการใช้งานของเรา

© 2023 Medthai. All rights reserved.