โสมซานชี สรรพคุณและประโยชน์ของโสมซานชี 15 ข้อ !

โสมซานชี

โสมซานชี ชื่อสามัญ Sanchi Ginseng^[1]

โสมซานชี ชื่อวิทยาศาสตร์ Panax notoginseng (Burkill) F.H.Chen (ชื่อพ้องวิทยาศาสตร์ Aralia quinquefolia var. notoginseng Burkill, Panax pseudoginseng var. notoginseng (Burkill) G.Hoo & C.L.Tseng) จัดอยู่ในวงศ์เล็บครุฑ (ARALIACEAE) และอยู่ในวงศ์ย่อย ARALIOIDEAE^[1]

สมุนไพรโสมซานชี มีชื่อเรียกอื่นว่า โสมจีน, ชั่งชิก เป็นต้น

ซานชี คำว่า “ซาน” หมายถึง 3 ส่วนคำว่า “ชี” หมายถึง 7 ในภาษาจีนจะเขียนว่า 三七 ส่วนในภาษาอังกฤษจะเขียนได้ 2 แบบ คือ Sanchi และ Sanqi^[1]

หมายเหตุ : โสมซานชีที่กล่าวถึงในบทความนี้ เป็นโสมคนละชนิดกันกับโสมจีนหรือโสมเกาหลี ที่มีชื่อวิทยาศาสตร์ว่า Panax ginseng C.A.Meyer.

ลักษณะของโสมซานชี

• ต้นโสมซานซี จะมีกิ่ง 3 กิ่ง และในแต่ละกิ่งจะมีใบ 7 ใบ จึงถูกเรียกรวมกันว่า “ซานชี” ซึ่งหมายถึงต้นไม้ที่มีกิ่ง 3 กิ่ง และในแต่ละกิ่งจะมีใบ 7 ใบ โดยต้นโสมซานชีนั้นจัดเป็นพืชยืนต้น ที่มีความสูงของต้นประมาณ 1.2 เมตร มีอัตราการเจริญเติบโตช้า มีเขตการกระจายพันธุ์อยู่ทางภาคตะวันออกเฉียงใต้ของจีน โดยมีแหล่งกำเนิด ณ เหวินซานโจว ที่จังหวัดยูนนาน ของสาธารณรัฐประชาชนจีน^[1]

• ใบโสมซานชี แผ่นใบเป็นสีเขียวเข้ม^[1]

• ดอกโสมซานชี ดอกเป็นสีขาวอมเขียว ออกรวมกันเป็นกลุ่ม

• ผลโสมซานชี ผลมีขนาดเล็กสีแดง ออกรวมกันเป็นกลุ่มอยู่ตรงกลาง^[1]

สรรพคุณของโสมซานชี

1. สมุนไพรโสมซานชี เป็นอาหารที่กินแล้วจะช่วยทำให้ร่างกายแข็งแรง ชาวจีนจึงนิยมนำมาปรุงอาหารกิน เช่น นำมาตุ๋นหรือต้มกับเนื้อสัตว์ เป็นต้น^[1]
2. โสมซานชีสามารถช่วยเพิ่มสมรรถภาพการทำงานของร่างกาย และช่วยคงสภาพร่างกายให้สมบูรณ์แข็งแรง ซึ่งจากการศึกษาเมื่อปี ค.ศ.2005 ของมหาวิทยาลัยโปลีเทคนิคในรัฐแคลิฟอร์เนียของสหรัฐอเมริกา ที่ได้ทำการศึกษาผลการใช้โสมซานชีเป็นอาหารเสริมในผู้ออกกำลังกายจำนวน 29 คน ที่มีอายุระหว่าง 20-35 ปี แบ่งเป็นกลุ่มที่ 1 ซึ่งมีผู้ทดลอง 13 คน ให้กินโสมซานชีบรรจุแคปซูลวันละ 1,350 กรัม ส่วนกลุ่มที่ 2 ซึ่งมีผู้ทดลอง 16 คน เป็นกลุ่มควบคุม ผลการทดลองพบว่ากลุ่มที่ 1 สามารถออกกำลังกายได้นานกว่ากลุ่มควบคุม เนื่องจากโสมซานชีสามารถช่วยเสริมสร้างความทนทานต่อการออกกำลังกาย ลดความเหนื่อยล้าในระหว่างการออกกำลังกาย และผู้ออกกำลังกายมีระดับความดันโลหิตต่ำในระหว่างการออกกำลังกาย จึงแสดงให้เห็นว่า ร่างกายสามารถนำออกซิเจนไปใช้ได้อย่างมีประสิทธิภาพ^[1],[2]
3. ช่วยเพิ่มประสิทธิภาพของระบบภูมิคุ้มกันภายในร่างกาย ช่วยเสริมสร้างภูมิคุ้มกันเชื้อโรค จากการศึกษาเมื่อปี ค.ศ.2005 ของมหาวิทยาลัยเจ้อเจียงในจีน ที่ได้ทำการสกัดสารซาโปนินจากรากโสมซานชีแห้ง ซึ่งได้แก่ ginsenoside Rd, ginsenoside Rb1 และไนโตรจินเซนโนไซด์ K สามารถสร้างภูมิคุ้มกันให้กับหนูทดลองได้^[1]
4. ช่วยขับล้างสารพิษหรือของเสียออกจากร่างกาย^[2]

5. สารสำคัญที่พบในโสมซานชีอีกอย่างหนึ่งก็คือ แร่ธาตุเยอรมาเนียม (Trace Element Germanium) ซึ่งมีคุณสมบัติในการเพิ่มจำนวนออกซิเจนต่อเซลล์สมองของร่างกาย รวมทั้งเพิ่มประจุไฟฟ้าทางชีวเคมี ที่เป็นประโยชน์ต่อระบบประสาทและการทำงานของหัวใจ โดยสภาวะการขาดออกซิเจนนั้น หากมีอาการรุนแรงจะทำให้สมองตายจนเป็นเหตุให้เสียชีวิตได้ สัญญาณเตือนเมื่อสมองขาดออกซิเจน หากรู้สึกตัวอึดอัด เหนื่อยง่าย อ่อนเพลียอย่างรุนแรง โดยปัจจัยที่ทำให้เซลล์ร่างกายขาดออกซิเจนนั้นมาจากหลายสาเหตุ เช่น ความเครียด พักผ่อนน้อย ทำงานหนัก ได้รับสารพิษ ได้รับการบาดเจ็บ เป็นต้น^[3]
6. โสมซานชีมีฤทธิ์ต้านมะเร็ง จากการศึกษาของมหาวิทยาลัยเกียวโต เมื่อปี ค.ศ.1992 ได้ทำการทดลองใช้โสมซานชีในหนูทดลอง โดยผลการทดลองพบว่าอาการของมะเร็งในปอดและผิวหนังได้ผลดีขึ้นอย่างชัดเจน และเมื่อปี ค.ศ.2006 มหาวิทยาลัยเจ้อเจียงในจีน ได้ทำการสกัดโสมซานชีด้วยเอทานอล จากนั้นได้นำมาทำการศึกษาผลของสารสกัดดังกล่าวต่อมะเร็งตับในหนู ภายหลังการทดลองพบว่า สารสกัดโสมซานชีสามารถยับยั้งการเจริญเติบโตของเซลล์มะเร็งในตับของหนูทดลองได้ ซึ่งสอดคล้องกับการศึกษาในปี ค.ศ.2007 ของมหาวิทยาลัยถงจีในจีน ที่ได้ทำการศึกษาผลของสารพานาไซดอล ซึ่งเป็นสารซาโปนินชนิดหนึ่งที่มีอยู่ในโสมซานชี โดยพบว่าสารพานาไซดอลสามารถลดและยับยั้งการเพิ่มจำนวนอย่างรวดเร็วของเซลล์เนื้องอกในสมองของหนูทดลองได้^[1],[2]
7. โสมซานชีมีสารซาโปนินซึ่งเป็นสารที่มีฟองคล้ายสบู่ มีคุณสมบัติช่วยละลายไขมันที่เกาะอยู่ตามหลอดเลือด ช่วยป้องกันการเกาะตัวของไขมันในผนังหลอดเลือด จึงช่วยป้องกันการเกิดอาการหัวใจขาดเลือด อาการเส้นเลือดฝอยที่ไปเลี้ยงสมองตีบทำให้สมองตาย ซึ่งเป็นสาเหตุของอัมพฤกษ์อัมพาต โดยจากการศึกษาเมื่อปี ค.ศ.2007 ของมหาวิทยาลัยโมนาชในออสเตรเลีย ที่ได้ทำการศึกษาผลของโสมซานชีต่อเซลล์ของผนังหลอดเลือด โดยพบว่าโสมชนิดนี้สามารถยับยั้งการสะสมไขมันที่ผนังเส้นเลือด ทำให้ภาวะผนังเส้นเลือดแดงหนาและมีความยืดหยุ่นน้อยลง ส่วนการศึกษาในปี ค.ศ.2005 มหาวิทยาลัยฟูตันในจีนได้รายงานว่าสาร ginsenoside Rg1 สามารถลดบริเวณเนื้อตายของกล้ามเนื้อหัวใจ อันเนื่องจากหัวใจขาดเลือดที่เกิดจากหลอดเลือดแดงที่ไปเลี้ยงหัวใจอุดตัน และยังช่วยลดอาการบวมน้ำของสมองและการอุดตันของเส้นเลือดที่เลี้ยงสมองของหนูทดลองได้ ส่วนการศึกษาในปี ค.ศ.2004 ของโรงพยาบาลซีหยวนในจีน ได้ทำการศึกษาทดลองเปรียบเทียบการใช้สารซาโปนินกับยาแอสไพรินกับผู้ป่วย 120 คน ทำการศึกษาเป็นระยะเวลา 28 วัน แบ่งออกเป็น 2 กลุ่มทดลอง กลุ่มละ 60 คน กลุ่มแรกให้กินสารซาโปนิน ส่วนกลุ่มที่สองให้กินยาแอสไพริน ผลการศึกษาพบว่าการรวมตัวของเกล็ดเลือดในผู้ป่วยทั้งสองกลุ่มมีความแตกต่างกันอย่างมีนัยสำคัญ โดยสารซาโปนินสามารถยับยั้งการรวมตัวของเกล็ดเลือดได้ดีกว่ายาแอสไพริน โดยสารชนิดนี้จะไปช่วยป้องกันการเกิดลิ่มเลือดที่ทำให้เส้นเลือดอุดตัน มีผลทำให้ระบบการไหลเวียนของเลือดดีขึ้น อีกทั้งยังช่วยบำบัดอาการทางคลินิกของผู้ป่วยได้ดีกว่าแอสไพรินอีกด้วย^[1]
8. โสมซานชีสามารถช่วยป้องกันอาการต่าง ๆ ของโรคหัวใจและโลหิตได้ โดยช่วยทำให้ระบบการหมุนเวียนของโลหิตเป็นไปได้ด้วยดี ปรับความดันโลหิต ปรับลมปราณของร่างกาย ปรับสมดุลทุกระบบในร่างกายให้เป็นปกติ ทำให้ระบบเลือดสะอาด ช่วยสร้างสารอาหารกรดอะมิโนที่จำเป็นต่อร่างกาย และช่วยระงับการไหลของเลือดและมีเลือดออกจากกระเพาะ^[2]
9. ช่วยลดระดับคอเลสเตอรอล ไตรกลีเซอไรด์ ไขมันส่วนเกินในร่างกาย และมีรายงานการวิจัยถึงกรดไตรลินโนเลอิน (Trilinolein) ที่มีอยู่ในโสมซานชี ว่าช่วยเสริมคุณสมบัติของสารซาโปนินในการกำจัดไขมันออกจากเลือดได้อย่างมีประสิทธิภาพ^[1],[2],[3]
10. ช่วยลดระดับน้ำตาลในเลือด โดยช่วยควบคุมกลไกการเผาผลาญแป้งหรือน้ำตาลที่เป็นอาหารหลัก จึงช่วยลดความเสี่ยงของการเกิดโรคเบาหวาน รวมถึงอาการแทรกซ้อนจากโรคเบาหวานได้^[2]
11. ช่วยปรับความดันโลหิตให้คงที่^[1],[2]
12. โสมซานชีมีฤทธิ์คล้ายฮอร์โมนเอสโตรเจน เมื่อปี ค.ศ.2002 มหาวิทยาลัยโปทีเทคนิคฮ่องกง ได้รายงานว่า ginsenoside Rg1 ในโสมซานชีมีผลต่อประสาทส่วนกลาง หัวใจ หลอดเลือดหัวใจ และมีผลต่อระบบต่อมไร้ท่อ โดย ginsenoside Rg1 จะทำหน้าที่คล้ายฮอร์โมนเอสโตรเจนที่ผลิตจากรังไข่ ส่วนการศึกษาของมหาวิทยาลัยการแพทย์จีน เมื่อปี ค.ศ.2001 ที่ได้ทำการศึกษาผลของ ginsenoside Rb2 และ ginsenoside Rc ที่มีอยู่ในโสมซานชี โดยพบว่า ginsenoside Rc มีผลทำให้ตัวอสุจิมีการเคลื่อนไหวเพิ่มมากขึ้นหลังการบ่มไว้นาน 1 และ 2 ชั่วโมง^[1]
13. ช่วยทำให้ตับและปอดแข็งแรง^[2]
14. ช่วยลดอาการปวดบวมและอักเสบ^[2]

ประโยชน์ของโสมซานชี

• ทุกส่วนของต้นโสมซานชี เช่น ต้น ใบ กิ่ง ก้าน ดอก เกสร เมล็ด หัว ราก สามารถนำมาใช้เป็นอาหาร เครื่องดื่ม ชา กาแฟ อาหารเสริม น้ำมันหอมระเหย ยา ยาสีฟัน ฯลฯ^[2]

ข้อควรระวังในการใช้โสมซานชี

• ผู้ที่เป็นโรคความดันโลหิตสูง ไข้หวัด มีอาการไอปนเลือด เป็นโรคไต นอนไม่หลับ ไม่ควรกินโสมซานชี^[1]
• ในขณะกินโสมไม่ควรดื่มกาแฟ เพราะอาจทำให้ความดันโลหิตสูงและมีอาการนอนไม่หลับได้^[1]
• เพื่อให้ได้ผลสูงสุดเวลากินโสมจะต้องหลีกเลี่ยงอาหารบางอย่างหรืออย่ากินร่วมกัน ถ้าจะให้ดีอาหารอื่นควรจะกินหลังการกินโสมอย่างน้อย 3 ชั่วโมง โดยอาหารต่าง ๆ เหล่านี้ ได้แก่ ผลไม้หรือน้ำผลไม้ที่มีกรดสูงหรือมีฤทธิ์เป็นกรด เช่น น้ำมะนาว น้ำส้มคั้น และห้ามกินโสมร่วมกับวิตามินซี เพราะอาหารหรือสารอาหารเหล่านี้จะไปทำลายฤทธิ์ที่ควรจะได้จากโสมซานชี^[1]
• ควรเก็บโสมไว้ในภาชนะที่แห้งสนิทเพื่อป้องกันการเกิดเชื้อรา^[1]

เอกสารอ้างอิง

1. “โสมซานชี พืชอาหารเพื่อสุขภาพ”.  (รัตนา ไชยมูล เจ้าหน้าที่หน่วยเคลื่อนที่เพื่อความปลอดภัยด้านอาหาร สำนักงานคณะกรรมการอาหารและยา).
2. นพ.ดร.เซียว กั๋วกัง จากหนังสือวิชาการภาษาญี่ปุ่น.
3. เภสัชกร นิติ โตชนันท์.

เรียบเรียงข้อมูลโดยเว็บไซต์เมดไทย (Medthai)