รสสุคนธ์ สรรพคุณและประโยชน์ของต้นรสสุคนธ์ 15 ข้อ !

รสสุคนธ์

รสสุคนธ์ หรือ รสสุคนธ์ขาว ชื่อสามัญ Tetracera loureiri, Dillenia

รสสุคนธ์ ชื่อวิทยาศาสตร์ Tetracera loureiri (Finet & Gagnep.) Pierre ex W. G. Craib (ชื่อพ้องวิทยาศาสตร์ Tetracera sarmentosa var. loureiri Finet & Gagnep.) จัดอยู่ในวงศ์ส้าน (DILLENIACEAE)

สมุนไพรรสสุคนธ์ มีชื่อท้องถิ่นอื่น ๆ ว่า รสสุคนธ์ขาว เสาวคนธ์ เสาวรส มะตาดเครือ (กรุงเทพมหานคร), ลิ้นแรด (อุบลราชธานี), ลิ้นแฮด (ยโสธร), รสสุคนธ์ (สุรินทร์), เถากะปดใบเลื่อม (ประจวบคีรีขันธ์), ปดน้ำมัน (ปัตตานี), บอระคน เถาอรคน อรคน (ตรัง), สุคนธรส มะตาดเครือ ย่านปด อรคนธ์ ปดขน (นครศรีธรรมราช), ปดคาย ปดเลื่อม (สุราษฎร์ธานี), สับปละ (นราธิวาส), ปะหล่ะลือแล็ง (ปัตตานี), กะปด กะป๊ด ป๊ด ย่านป๊อด (ภาคใต้) เป็นต้น

รสสุคนธ์ แปลว่า “กลิ่นหอม” ซึ่งเป็นความหมายของศัพท์เฉพาะ และอีกความหมายหนึ่งก็คือ “รสสุคนธ์ในฐานะไม้ดอกหอม” ซึ่งในหนังสืออักขราภิธานศรับท์ของหมอบรัดเลย์ พ.ศ.2416 ให้ความหมายไว้ว่า “รสสุคนธ์ แปลว่า รสกลิ่นอันดีเป็นที่ชื่นใจ คือรสกลิ่นอันหอมนั้น” เนื่องจากเป็นคำที่มีความหมายดี คนไทยจึงนิยมนำมาตั้งเป็นชื่อผู้หญิงตั้งแต่อดีตจนถึงปัจจุบัน รวมไปถึงคำว่า “เสาวคนธ์” ด้วย

ลักษณะของรสสุคนธ์

• ต้นรสสุคนธ์ จัดเป็นไม้ยืนต้นขนาดกลาง มีเนื้อไม้แข็ง ไม่ผลัดใบ เป็นไม้เถามีเนื้อแข็ง เลื้อยได้ไกล 5-8 เมตร กิ่งอ่อนมีขนขุยสีน้ำตาลแก่ปกคลุมอยู่ แตกกิ่งเลื้อยทอดยาว เปลือกเถามีสีเขียวเมื่อยังอ่อน เมื่อเถาแก่จะเปลี่ยนเป็นสีน้ำตาลเทา เปลือกบางเรียบ เป็นต้นไม้ที่เจริญเติบโตได้ดีในที่ร่ม มีแสงรำไร และที่โล่งแจ้ง ทนความแห้งแล้งได้ดี พบขึ้นได้ทั่วไปตามป่าธรรมชาติ ป่าดิบแล้ง ป่าผลัดใบ ป่าละเมาะ ป่าชื้นทางภาคใต้ หรือป่าเบญจพรรณและป่าชายหาดหรือชายฝั่งทะเล

• ใบรสสุคนธ์ มีใบเป็นใบเดี่ยว ใบออกเรียงแบบสลับกัน ถึงรูปขอบขนาน ใบกว้างประมาณ 3-5 เซนติเมตร และยาวประมาณ 6-10 เซนติเมตร ที่โคนใบและปลายใบมนถึงแหลม ปลายใบโต โคนใบเรียว ขอบใบเป็นจักห่าง ๆ เนื้อใบค่อนข้างหนา มีสีเขียวเข้ม เส้นใบชัด ลักษณะคล้ายลิ้นวัว ผิวใบด้านบนเห็นเป็นเส้นแขนงใบเป็นร่อง ส่วนผิวใต้ท้องใบสากคาย หลังใบมีสีเขียวเข้ม และมีก้านใบยาวประมาณ 0.6-1 เซนติเมตร

• ดอกรสสุคนธ์ ออกดอกเป็นช่อแบบแยกแขนง ออกดอกตามซอกใบหรือปลายยอด ช่อดอกมีความยาวประมาณ 10-15 เซนติเมตร และมีเส้นผ่านศูนย์กลางของดอกเมื่อบานประมาณ 0.8 เซนติเมตร มีดอกย่อยจำนวนมาก มีลักษณะทรงกลม สีขาว มีอยู่ 5 กลีบ มักหลุดร่วงได้ง่าย ดอกมีกลิ่นหอม และมักบานไม่พร้อมกัน เมื่อดอกบานจะมีเส้นผ่านศูนย์กลาง 1 เซนติเมตร มีเกสรตัวผู้สีขาวจำนวนมากคล้ายเส้นด้ายกระจายออกเป็นพุ่มกลมคล้ายดอกกระถิน และมีกลีบเลี้ยงอยู่ 5 กลีบ ดอกรสสุคนธ์จะส่งกลิ่นหอมแรงในตอนกลางคืน สามารถออกดอกได้ปีละหลายครั้งขึ้นอยู่กับสภาพแวดล้อม และจะออกดอกมากเป็นพิเศษในช่วงฤดูหนาว หรือในช่วงเดือนธันวาคมถึงเดือนกุมภาพันธ์

• ผลรสสุคนธ์ ลักษณะของผลเป็นรูปไข่เบี้ยว ผลมีสีเขียว มีขนาดประมาณ 0.7 เซนติเมตร และมีจะงอยที่ส่วนปลาย เมื่อผลแก่จะแตกออกเป็นแนวเดียว ภายในผลจะมีเมล็ดสีดำอยู่ 1-2 เมล็ด

• เมล็ดรสสุคนธ์ เมล็ดมีลักษณะเป็นรูปไข่สีดำ และมีเยื่อหุ้มเมล็ดหรือเรียกว่ารกสีแดงสด

สรรพคุณของรสสุคนธ์

1. ดอกรสสุคนธ์มีรสหอมขม ใช้เข้าเครื่องยาหอม ช่วยบำรุงหัวใจ (ดอก)
2. รสสุคนธ์ช่วยแก้ลมวิงเวียน แก้อาการอ่อนเพลีย โดยใช้ดอกปรุงเป็นยาหอมใช้คู่กับเถาอรคนธ์หรือรสสุคนธ์แดง (ดอก)
3. ตำรับยาพื้นบ้านทางภาคใต้ ใช้ใบรสสุคนธ์นำมาต้มกับน้ำดื่มแก้อาการสะอึก (ใบ)
4. น้ำต้มจากใบหรือรากนำมาอมช่วยแก้แผลในปากได้ (ใบ, ราก)
5. ใบหรือรากนำมาต้มดื่มใช้เป็นยาแก้อาการตกเลือดภายในปอด (ใบ,ราก)
6. ใบหรือรากรสสุคนธ์สามารถนำมาตำใช้พอกเป็นยาแก้ผดผื่นคันได้ (ใบ, ราก)
7. ใบรสสุคนธ์ช่วยรักษาโรคหิด (ใบ)
8. ลำต้นและรากรสสุคนธ์ใช้ต้มกับน้ำดื่ม ช่วยแก้ฝี แก้บวมได้ (ลำต้น, ราก)
9. น้ำเลี้ยงจากต้นผสมกับต้นหอมสามารถใช้รักษาฝีหนองได้ (น้ำเลี้ยงจากต้น)

ประโยชน์ของรสสุคนธ์

1. ประโยชน์ของต้นรสสุคนธ์หลัก ๆ แล้วคือการนำมาปลูกไว้เป็นไม้ดอกไม้ประดับที่ให้ทั้งความสวยงามและกลิ่นหอม โดยนิยมปลูกไว้เป็นไม้เลื้อยคลุมซุ้มเป็นร่มเงาหรือพันรั้วต่าง ๆ ให้สวยงาม และยังสามารถปลูกได้ง่าย มีความแข็งแรงทนทาน ต้องการความชื้นเล็กน้อย เจริญเติบโตได้ดีในที่ร่มและกลางแดด และดอกสามารถออกดอกได้เกือบทั้งปี ทั้งนี้ขึ้นอยู่กับสภาพอากาศเป็นหลัก
2. เถารสสุคนธ์สามารถนำมาใช้ทำเป็นเชือกมัดหลังคาหรือใช้มัดไม้ก่อสร้าง ส่วนเถาขนาดใหญ่ก็สามารถนำมาทำเป็นชิงช้าให้เด็กได้
3. ใบแก่รสสุคนธ์สามารถนำมารูดปลาไหล เพื่อให้เมือกในตัวปลาไหลหลุดออกได้ดีเช่นเดียวกับใบข่อย
4. เนื่องจากใบมีความสากจึงสามารถนำมาใช้ทดแทนกระดาษทรายได้
5. ไม้จากต้นหรือเถาใช้ทำเครื่องจักสานและเครื่องใช้สอยต่าง ๆ
6. ต้นรสสุคนธ์เป็นไม้มงคลที่นิยมปลูกตามบ้านเรือน โดยมีความเชื่อว่า ผู้ปลูกจะเป็นผู้ดีมีความงามบริสุทธิ์ทั้งกายและใจ มีชื่อเสียงดีเหมือนดังเถารสสุคนธ์ที่เลื้อยไปได้ไกล

แหล่งอ้างอิง : ฐานข้อมูลสมุนไพร คณะเภสัชศาสตร์ มหาวิทยาลัยอุบลราชธานี, มูลนิธิหมอชาวบ้าน นิตยสารหมอชาวบ้าน เล่มที่ 297 (เดชา ศิริภัทร), ระบบจัดการฐานความรู้ด้านความหลากหลายทางชีวภาพ สำนักงานความหลากหลายทางชีวภาพด้านป่าไม้ กรมป่าไม้

ภาพประกอบ : www.phargarden.com (by Sudarat Homhual), www.oknation.net (by korapin)

เรียบเรียงข้อมูลโดยเว็บไซต์เมดไทย (Medthai)