ปุดใหญ่ สรรพคุณและประโยชน์ของต้นปุดใหญ่ 8 ข้อ !

ปุดใหญ่

ปุดใหญ่ ชื่อวิทยาศาสตร์ Etlingera coccinea (Blume) S.Sakai & Nagam. (ชื่อพ้องวิทยาศาสตร์ Achasma macrocheilos Griff.)^[1] จัดอยู่ในวงศ์ขิง (ZINGIBERACEAE)^[1]

สมุนไพรปุดใหญ่ มีชื่อท้องถิ่นอื่น ๆ ว่า ปุด (ไทย), จะปูบะซา ตะบุ๊บะซา(มลายู-ปัตตานี) เป็นต้น^[4]

ลักษณะของปุดใหญ่

• ต้นปุดใหญ่ มีถิ่นกำเนิดในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ จัดเป็นไม้ล้มลุกขนาดใหญ่ มีอายุได้หลายปี ลำต้นมีลักษณะตั้งตรง สูงได้ประมาณ 1.5-3 เมตร มีเหง้าอยู่ใต้ดิน ลักษณะของเหง้าเป็นแท่งรูปทรงกระบอกยาว มีกลิ่นหอม ขยายพันธุ์ด้วยวิธีการแยกหน่อ พบขึ้นตามป่าดิบชื้น^{[1],[2],[3],[4]}

• ใบปุดใหญ่ ใบเป็นใบเดี่ยว ออกเรียงสลับ ลักษณะของใบเป็นรูปขอบขนาน รูปขอบขนานแกมใบหอก หรือรูปวงรีแกมขอบขนาน ปลายใบแคบเป็นติ่งแหลม โคนใบมน ใบมีขนาดกว้างประมาณ 15-20 เซนติเมตร และยาวประมาณ 40-60 เซนติเมตร ผิวใบเรียบเป็นมัน ก้านใบยาว โคนก้านใบแผ่ออกเป็นกาบหุ้ม^[1],[3]

• ดอกปุดใหญ่ ออกดอกเป็นช่อสั้น ๆ ใกล้กับโคนต้น ซึ่งจะแทงขึ้นมาจากเหง้าเหนือพื้นดิน ดอกย่อยมีหลายดอก (ช่อหนึ่งมีดอกย่อยประมาณ 4-10 ดอกย่อย) ออกเรียงตัวอัดกันแน่น มีใบประดับ กลีบดอกเป็นสีแดงสด ส่วนขอบกลีบเป็นสีเหลืองอ่อน ออกดอกได้ตลอดทั้งปี^[1],[2]

• ผลปุดใหญ่ ผลแห้งและแตกได้ ลักษณะของผลเป็นรูปทรงกลม^[1]

สรรพคุณของปุดใหญ่

1. เหง้ามีสรรพคุณช่วยให้เจริญอาหาร (เหง้า)^[4]
2. ชาวเขาเผ่าเย้าจะใช้รากปุดใหญ่ นำมาต้มกับน้ำดื่มเป็นยาขับลม (ราก, เหง้า)^[1],[4]
3. รากใช้ต้มกับน้ำดื่มเป็นยาแก้ปวดท้อง แก้โรคกระเพาะอาหาร อาหารไม่ย่อย อาหารเป็นพิษ (ราก)^[1]
4. ยอดอ่อนและใบอ่อนใช้ปิดแผลเป็นยาห้ามเลือดได้ (ใบ)^[4]
5. เหง้านำมาตำให้แหลกใช้ปิดแผลสดและแผลไฟไหม้ (เหง้า)^[4]

ประโยชน์ของปุดใหญ่

• ต้นปุดอ่อนนำมาลอกกาบนอกออก เหลือไว้เฉพาะไส้ใน นำมารับประทานเป็นผักสดหรือลวกจิ้มกับน้ำพริก^[2],[4] ส่วนดอกอ่อนก็สามารถนำมาต้มรับประทานเป็นผักได้เช่นกัน^[3]
• เหง้า หน่ออ่อน และไส้ของปุด จะมีกลิ่นหอม รสเผ็ดร้อน สามารถนำมาใช้ในการปรุงรสอาหารเพื่อดับกลิ่นคาวเป็นเครื่องเทศใส่ในแกงชนิดต่าง ๆ ได้^[2],[4]
• กาบหุ้มลำต้นนำมาใช้สานเป็นภาชนะใส่ของชั่วคราว^[3]

เอกสารอ้างอิง

1. หนังสือสมุนไพรพื้นบ้านล้านนา.  (ภาควิชาเภสัชพฤกษศาสตร์ คณะเภสัชศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล).  “ปุดใหญ่”.  หน้า 107.
2. โครงการเผยแพร่ข้อมูลทรัพยากรชีวภาพและภูมิปัญญาท้องถิ่นบนพื้นที่สูง, สถาบันวิจัยและพัฒนาที่สูง (องค์กรมหาชน).  “ปุดใหญ่”.  [ออนไลน์].  เข้าถึงได้จาก : eherb.hrdi.or.th.  [25 พ.ย. 2014].
3. ไทยเกษตรศาสตร์.  “ปุดใหญ่”.  อ้างอิงใน :  หนังสือวัลลิ์รุกขบุปผชาติ ตามรอยพระบาทบรมราชกุมารี โครงการอนุรักษ์พันธุกรรมพืชฯ มหาวิทยาลัยเทคโนโลยีราชมงคลศรีวิชัย.  [ออนไลน์].  เข้าถึงได้จาก : www.thaikasetsart.com.  [25 พ.ย. 2014].
4. วิทยาลัยอาชีวศึกษาสุราษฎร์ธานีน้อมรับพระราชดำริ, โครงการอนุรักษ์พันธุกรรมพืชอันเนื่องมาจากพระราชดำริ สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี.  “ปุด”.  [ออนไลน์].  เข้าถึงได้จาก :  rspg.svc.ac.th.  [25 พ.ย. 2014].

ภาพประกอบ : www.flickr.com (by algodong), www.bansuanporpeang.com (by แจ้ว)

เรียบเรียงข้อมูลโดยเว็บไซต์เมดไทย (Medthai)