ดีหมี สรรพคุณและประโยชน์ของต้นดีหมี 12 ข้อ !

ดีหมี

ดีหมี ชื่อวิทยาศาสตร์ Acalypha spiciflora Burm.f. (ชื่อพ้องวิทยาศาสตร์ Cleidion spiciflorum (Burm.f.) Merr.)^[1] ส่วนอีกข้อมูลระบุว่าเป็นชนิด Cleidion javanicum Blume^[4] โดยจัดอยู่ในวงศ์ยางพารา (EUPHORBIACEAE)^[1]

สมุนไพรดีหมี มีชื่อท้องถิ่นอื่น ๆ ว่า ดินหมี (ลำปาง), คัดไล (ระนอง), กาดาวกระจาย (ประจวบคีรีขันธ์), กาไล กำไล (สุราษฎร์ธานี), มะดีหมี จ๊ามะไฟ (ภาคเหนือ), เซยกะชู้ (กะเหรี่ยง-แม่ฮองสอน), โต๊ะกาไล เป็นต้น^[1],[6],[7]

ลักษณะของต้นดีหมี

• ต้นดีหมี จัดเป็นไม้ยืนต้นไม่ผลัดใบ ใบออกดกหนา มีความสูงของต้นประมาณ 10-20 เมตร เปลือกต้นเกลี้ยงและเป็นสีเทาดำ ขยายพันธุ์ด้วยวิธีการเพาะเมล็ด ชอบอากาศค่อนข้างชื้นและมีแสงแดดส่องรำไร สามารถพบได้ในป่าดิบแล้ง ป่าดิบชื้น และป่าดงดิบริมน้ำ ที่ระดับความสูงจากระดับน้ำทะเลประมาณ 400-800 เมตร ในประเทศไทยพบได้มากทางภาคเหนือ ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ และภาคใต้^{[1],[2],[3],[6]}

• ใบดีหมี ใบเป็นใบเดี่ยวออกเรียงสลับ ลักษณะของใบเป็นรูปวงรี รูปวงรีแกมใบหอก หรือเป็นรูปใบหอก ปลายใบเรียวแหลม โคนใบแหลม ขอบใบเป็นหยักฟันเลื่อมแกมซี่ฟัน ใบมีขนาดกว้างประมาณ 3.5-8 เซนติเมตรและยาวประมาณ 10-22 เซนติเมตร แผ่นใบหนาเรียบเป็นมันและเป็นสีเขียวเข้ม หลังใบเป็นสีอ่อน ที่ซอกของเส้นใบด้านท้องใบจะมีต่อมกระจัดกระจาย ก้านใบยาวประมาณ 3-7 เซนติเมตร^[1],[2]

• ดอกดีหมี ดอกเป็นแบบแยกเพศอยู่ต่างต้นกัน โดยจะออกดอกตามซอกใบ ดอกเพศผู้ออกดอกเป็นช่อกระจะเชิงลด ช่อดอกยาวประมาณ 8-21 เซนติเมตร มีกลีบเลี้ยง 3 กลีบ ดอกมีเกสรเพศผู้จำนวนมาก ส่วนดอกเพศเมียออกดอกเป็นดอกเดี่ยว ๆ ไม่มีกลีบดอก มีแต่กลีบเลี้ยงดอก 5 กลีบ ยอดเกสรเพศเมียแยกเป็นแฉก 2-3 แฉก^[1],[6]

• ผลดีหมี ผลมีลักษณะค่อนข้างกลม มีขนาดเส้นผ่านศูนย์กลางประมาณ 2-3.5 เซนติเมตร ลักษณะของผลเป็นพู 2 พู ภายในผลมีเมล็ดประมาณ 2-3 เมล็ด เมล็ดเป็นสีขาว มีลักษณะกลม ผลเมื่อแก่จะแห้งและแตกได้^{[1],[2],[3],[6]}

สรรพคุณของดีหมี

1. เปลือกต้นนำมาต้มกับน้ำดื่มเป็นยารักษามะเร็ง (เปลือกต้น)^[2]
2. ตำรายาไทยใช้แก่นต้มกับน้ำดื่มเป็นยาแก้ไข้ (แก่น)^[1],[3] หรือจะใช้ทั้ง 5 ส่วน (ราก, ต้น, ใบ, ดอก, ผล) นำมาต้มกับน้ำดื่มเป็นยาแก้ไข้ตัวร้อน ช่วยดับพิษไข้ก็ได้ (ทั้งต้น)^[2] ส่วนชาวเขาเผ่ากระเหรี่ยงจะใช้ราก ต้น หรือใบ นำมาต้มกับน้ำดื่มและอาบเป็นยาแก้ไข้ รักษาไข้มาลาเรีย (ต้น, ราก, ใบ)^[1]
3. แก่นนำมาต้มกับน้ำดื่มช่วยแก้อาการร้อนในกระหายน้ำ (แก่น)^[3]
4. แก่นนำมาต้มกับน้ำดื่มช่วยขับเหงื่อ (แก่น)^[1],[3] หรือจะใช้ทั้งห้าส่วนนำมาต้มกับน้ำดื่มก็สามารถช่วยขับเหงื่อได้เช่นกัน (ทั้งต้น)^[2]
5. ช่วยแก้อาการปวดศีรษะ (แก่น)^[1] หรือจะใช้ทั้งห้าส่วนนำมาต้มกับน้ำดื่มก็ได้เช่นกัน (ทั้งต้น)^[2]
6. เปลือกต้นนำไปต้มกับน้ำเป็นยาแก้อาการปวดท้อง (เปลือกต้น)^[7]
7. เมล็ดใช้รับประทานเป็นยาระบาย (เมล็ด)^[7]
8. เปลือกต้นนำมาต้มกับน้ำดื่มเป็นยาแก้ตับพิการ (เปลือกต้น)^[2] บ้างว่าใช้ส่วนของเปลือกต้น ลำต้น กิ่ง และใบ ใช้แก้ตับอักเสบ ตับพิการ ใบไม้ตับ (ต้น, เปลือกต้น, กิ่ง, ใบ)^[8]
9. ช่วยรักษาโรคผิวหนัง (เปลือกต้นต้มน้ำดื่ม)^[2]
10. ใบใช้ต้มกับน้ำอาบแก้ผื่นคัน (ใบ)^[5]
11. รากใช้ต้มกับน้ำดื่มแก้ลมพิษในกระดูก (ราก)^[2]

ประโยชน์ของดีหมี

• ใบสด ๆ นำไปลวกกินเป็นเมี่ยงได้^[8]

ข้อควรระวัง ! : ใบดีหมีมีพิษ น้ำต้มจากใบอาจทำให้สตรีมีครรภ์แท้งบุตรได้^[7]

เอกสารอ้างอิง

1. หนังสือสมุนไพรพื้นบ้านล้านนา.  (ภาควิชาเภสัชพฤกษศาสตร์ คณะเภสัชศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล).  “ดีหมี”.  หน้า 72.^[1]
2. โครงการเผยแพร่ข้อมูลทรัพยากรชีวภาพและภูมิปัญญาท้องถิ่นบนพื้นที่สูง, สถาบันวิจัยและพัฒนาที่สูง (องค์การมหาชน).  “ดีหมี”.  อ้างอิงใน: หนังสือพืชอาหารและสมุนไพรท้องถิ่นบนพื้นที่สูง (อัปสรและคณะ).  [ออนไลน์].  เข้าถึงได้จาก: eherb.hrdi.or.th.  [8 มี.ค. 2014].
3. คมชัดลึกออนไลน์.  “ดีหมี แก่น-ราก-ใบ เป็นยา”.  [ออนไลน์].  เข้าถึงได้จาก: www.komchadluek.net.  [8 มี.ค. 2014].
4. อุทยานธรรมชาติวิทยาสิรีรุกขชาติ, คณะเภสัชศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล.  “ดีหมี”.  [ออนไลน์].  เข้าถึงได้จาก: www.pharmacy.mahidol.ac.th/siri/.  [8 มี.ค. 2014].
5. ศูนย์วิจัยสมุนไพรภาคเหนือ คณะเภสัชศาสตร์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่.  “สมุนไพรที่ใช้แก้อาการแพ้และระคายเคือง”.  [ออนไลน์].  เข้าถึงได้จาก: www.pharmacy.cmu.ac.th/web2553/index.php.  [8 มี.ค. 2014].
6. การสำรวจทรัพยากรป่าไม้เพื่อประเมินสถานภาพและศักยภาพ สำนักบริหารพื้นที่อนุรักษ์ที่ 9 (อุบลราชธานี).  “”ดันหมี“”.  [ออนไลน์].  เข้าถึงได้จาก: inven.dnp9.com/inven/.  [8 มี.ค. 2014].
7. ฐานข้อมูลพรรณไม้ องค์การสวนพฤกษศาสตร์, กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม.  “ดีหมี : Cleidion speciflorum Merr.”.  อ้างอิงใน: หนังสือไม้ต้นในสวน Tree in the Garden.  [ออนไลน์].  เข้าถึงได้จาก: www.qsbg.org.  [8 มี.ค. 2014].
8. งานการแพทย์แผนไทย จังหวัดอุดรธานี.  “สมุนไพรนายูง”.  [ออนไลน์].  เข้าถึงได้จาก: sites.google.com/site/ttmudon/.  [8 มี.ค. 2014].

ภาพประกอบ : www.flickr.com (by Black Diamond Images), www.stuartxchange.com, www.biotik.org

เรียบเรียงข้อมูลโดยเว็บไซต์เมดไทย (Medthai)