แข้งกวางดง สรรพคุณและประโยชน์ของต้นแข้งกวางดง 5 ข้อ !

แข้งกวางดง

แข้งกวางดง ชื่อวิทยาศาสตร์ Wendlandia paniculata (Roxb.) DC. จัดอยู่ในวงศ์เข็ม (RUBIACEAE)^[1],[2]

สมุนไพรแข้งกวางดง มีชื่อท้องถิ่นอื่น ๆ ว่า กว้างดง ซั่ง จ่อล่อ น้าน (เชียงใหม่), ประดงแดง (สุโขทัย), ฮุนเต้า (เลย), แข้งกวาง (คนเมือง), ไม้กว้าว (คนเมือง, ไทใหญ่), ไม้กว๊าง (ลั้วะ), เส่ควอบอ (กะเหรี่ยงแม่ฮ่องสอน) เป็นต้น^[1],[2]

ลักษณะของแข้งกวางดง

• ต้นแข้งกวางดง จัดเป็นพรรณไม้ยืนต้นผลัดใบขนาดเล็ก มีความสูงได้ประมาณ 3-6 เมตร เรือนยอดเป็นทรงกลมโปร่ง เปลือกต้นเป็นสีน้ำตาลอมเทาแตกเป็นร่องตื้นตามขอบลำต้น พบขึ้นได้ในป่าเบญจพรรณหรือป่าดิบเขา^[1],[2]
• ใบแข้งกวางดง ใบเป็นใบเดี่ยว ออกเรียงตรงข้ามสลับตั้งฉาก ลักษณะของใบเป็นรูปวงรีหรือรูปวงรีแกมใบหอก ปลายใบแหลม โคนใบเป็นรูปลิ่มหรือสอบ ส่วนขอบใบเรียบ ใบมีขนาดกว้างประมาณ 5-8 เซนติเมตร และยาวประมาณ 8-12 เซนติเมตร แผ่นใบบาง ท้องใบมน เส้นแขนงใบเป็นร่องลึกชัดเจนข้างละ 10-12 เส้น มีหูใบอยู่ระหว่างก้านใบ^[1],[2]
• ดอกแข้งกวางดง ออกดอกเป็นช่อแบบช่อแยกแขนง โดยจะออกที่ปลายกิ่งเป็นสามเหลี่ยม ดอกย่อยมีจำนวนมาก ดอกเป็นสีขาวและมีกลิ่นหอม กลีบเลี้ยงและกลีบดอกเชื่อมติดกันเป็นหลอด ปลายแยกออกเป็นแฉก 4-5 แฉก ออกดอกในช่วงประมาณเดือนกุมภาพันธ์ถึงเดือนมีนาคม^[1],[2]
• ผลแข้งกวางดง ผลเป็นผลแห้ง ลักษณะของผลเป็นรูปทรงกลม แตกออกได้ตามพู ภายในผลมีเมล็ดจำนวนมาก จะออกผลในช่วงประมาณเดือนเมษายนถึงเดือนพฤษภาคม^[1],[2]

สรรพคุณของแข้งกวางดง

• ตำรายาพื้นบ้านล้านนาจะใช้ลำต้นแข้งกวางดง นำมาผสมกับสมุนไพรจำพวกประดงรวม 9 ชนิด ต้มกับน้ำดื่มเป็นยาแก้โรคประดง (ลำต้น)^[1]
• ลำต้นแข้งกวางดงใช้ผสมกับแก่นขี้เหล็ก แก่นราชพฤกษ์ แก่นมะดูก แก่นไม้เล็ม และรากเดือยหิน นำมาต้มกับข้าว กินข้าวและน้ำเป็นยาแก้ปวดบั้นเอว (ลำต้น)^[1]
• บางข้อมูลระบุว่า ใบใช้ตำกับเหล้าขาวคั้นเอาน้ำทาแก้โรคผิวหนัง ผดผื่นคัน ส่วนยางที่ได้จากการสับเปลือกใช้เป็นกาวได้ (เป็นข้อมูลจากเว็บไซต์ biogang.net โดยอ้างอิงมาจากเว็บไซต์ pgr.rmutto.ac.th แต่น่าเสียดายที่ลิงก์ต้นฉบับเสีย เลยไม่ทราบว่าข้อมูลส่วนนี้ถูกต้องหรือไม่)

ประโยชน์ของแข้งกวางดง

• ชาวลั้วะจะใช้ยอดอ่อนเป็นผักจิ้มกับน้ำพริก ส่วนชาวไทใหญ่จะใช้ดอกลวกรับประทานกับน้ำพริก^[3]
• ไม้แข้งกวางดงเป็นไม้เนื้ออ่อน สามารถนำมาใช้ทำรั้ว ใช้สร้างบ้าน ทำโครงสร้างต่าง ๆ ของบ้าน เช่น เสาบ้าน หรือใช้ทำที่พักชั่วคราว และทำฟืน^[3]

เอกสารอ้างอิง

1. หนังสือสมุนไพรพื้นบ้านล้านนา.  (ภาควิชาเภสัชพฤกษศาสตร์ คณะเภสัชศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล).  “แข้งกวางดง”.  หน้า 226.
2. ระบบจัดการฐานความรู้ด้านความหลากหลายทางชีวภาพ สำนักงานความหลากหลายทางชีวภาพด้านป่าไม้ กรมป่าไม้.  “แข้งกวางดง”.  [ออนไลน์].  เข้าถึงได้จาก : biodiversity.forest.go.th.  [26 ม.ค. 2015].
3. โครงการเผยแพร่ข้อมูลทรัพยากรชีวภาพและภูมิปัญญาท้องถิ่นบนพื้นที่สูง, สถาบันวิจัยและพัฒนาที่สูง (องค์กรมหาชน).  “แข้งกวางดง”.  อ้างอิงใน : หนังสือชื่อพรรณไม้แห่งประเทศไทย (เต็ม สมิตินันทน์).  [ออนไลน์].  เข้าถึงได้จาก : eherb.hrdi.or.th.   [26 ม.ค. 2015].

ภาพประกอบ : biodiversity.forest.go.th

เรียบเรียงข้อมูลโดยเว็บไซต์เมดไทย (Medthai)