เปล้าน้อย สรรพคุณและประโยชน์ของเปล้าน้อย 28 ข้อ ! (เปล้าท่าโพ)

เปล้าน้อย

เปล้าน้อย ชื่อสามัญ Thai croton

เปล้าน้อย ชื่อวิทยาศาสตร์ Croton fluviatilis Esser^[1], Croton stellatopilosus H.Ohba^[6], Croton sublyratus Kurz (ชื่อพ้องวิทยาศาสตร์ Oxydectes sublyrata (Kurz) Kuntze)^[2] จัดอยู่ในวงศ์ยางพารา (EUPHORBIACEAE)

สมุนไพรเปล้าน้อย มีชื่อเรียกอื่นว่า เปล้าท่าโพ (ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ) เป็นต้น^[1],[2],[3]

ลักษณะของเปล้าน้อย

• ต้นเปล้าน้อย จัดเป็นไม้พุ่มหรือไม้ยืนต้น เป็นไม้ผลัดใบ มีความสูงของต้นประมาณ 1-4 เมตร แตกกิ่งก้านตั้งแต่โคนต้น ที่เปลือกลำต้นมีสีน้ำตาลปนเทา ผิวค่อนข้างเรียบ^[1] และจะนิยมขยายพันธุ์ด้วยวิธีการเพาะเลี้ยงเนื้อเยื่อหรือรากไหลเนื่องจากจะได้พันธุ์แท้ แต่ถ้าเพาะจากเมล็ดอาจจะกลายพันธุ์ได้^[2] สามารถพบได้ตามป่าเบญจพรรณ โดยจะเจริญเติบโตได้ดีในเขตร้อน ในพื้นดินร่วนปนทรายที่ระบายน้ำได้ดี เช่น ในจังหวัดปราจีนบุรี นครพนม กาญจนบุรี ประจวบคีรีขันธ์ เป็นต้น^[3]

• ใบเปล้าน้อย ใบเป็นใบเดี่ยวออกเรียงสลับกัน ลักษณะของใบเป็นรูปใบหอกรียาว มีความยาวประมาณ 10-15 เซนติเมตร และกว้างประมาณ 4-6 เซนติเมตร ปลายใบแหลม โคนใบเรียว แผ่นใบเรียบเป็นมันสีเขียวเข้ม เมื่อใบแก่จะเปลี่ยนเป็นสีส้ม ส่วนขอบใบเป็นจักคล้ายซี่ฟัน^[1]

• ดอกเปล้าน้อย ออกดอกเป็นช่อ ช่อดอกมีขนาดเล็ก โดยจะออกบริเวณซอกใบใกล้ปลายกิ่ง ดอกย่อยมีขนาดเล็ก เป็นแบบแยกเพศแต่อยู่ในช่อเดียวกัน กลีบดอกเป็นเส้นเมื่อบานแล้วจะโค้งไปด้านหลัง โดยกลีบดอกมีประมาณ 10-15 กลีบ มีสีขาวนวล^[1]

• ผลเปล้าน้อย ลักษณะของผลเป็นรูปทรงค่อนข้างกลม เปลือกผลเมื่อแห้งมีสีน้ำตาลและแตกได้ง่าย โดยผลจะแบ่งออกเป็นพู 3 พู มีรอยกลีบเลี้ยงติดอยู่ที่ก้นผล ในแต่ละพูจะมีเมล็ดอยู่ 1 เมล็ด เมล็ดมีสีน้ำตาลผิวเรียบ มีลายเส้นตามแนวยาวสีขาวหนึ่งเส้น มีขนาดกว้างประมาณ 2-3 มิลลิเมตร และยาวประมาณ 3-4 มิลลิเมตร โดยผลจะพัฒนาจนแก่จัดในช่วงเดือนกุมภาพันธ์จนถึงเดือนมีนาคม^[1],[3]

สรรพคุณของเปล้าน้อย

1. ช่วยบำรุงธาตุในร่างกาย (ใบ, เปลือก)^[2],[3]
2. ช่วยแก้เลือดร้อน (เปลือกและกระพี้)^[3]
3. ช่วยรักษาอาการไอ (ใบ, แก่น, ดอก, เปลือก)^[1]
4. ช่วยแก้อาการไอเป็นเลือด (ใบ, ราก)^[2]
5. ช่วยขับเสมหะ (ใบ, แก่น, ดอก, เปลือก)^[1]

6. ช่วยกระจายลม (แก่น)^[3]
7. รากมีรสร้อน ช่วยแก้ลมขึ้นเบื้องบนให้หายเป็นปกติ (ราก)^[1]
8. เปลือกต้นมีรสร้อน ช่วยในการย่อยอาหาร (เปลือกต้น, กระพี้)^[1],[3]
9. ช่วยรักษาโรคท้องเสีย (เปลือกและใบ)^[1],[3]
10. รากใช้ต้มกับน้ำดื่มขณะอุ่น ช่วยแก้โรคกระเพาะอาหาร (ราก^[1], ใบ^[2])
11. ใบใช้เป็นยารักษาแผลในกระเพาะอาหารและในลำไส้ได้เป็นอย่างดี เนื่องจากมีสาร “เปลาโนทอล” (Plaunotol) ที่มีฤทธิ์ลดปริมาณการหลั่งของกรดในกระเพาะให้น้อยลง และทำให้ระบบป้องกันการดูดซับกรดของเนื้อเยื่อบุกระเพาะที่ถูกทำลายจากสารบางชนิดให้กลับคืนปกติ อีกทั้งยังช่วยกระตุ้นการสร้างเนื้อเยื่อบุในลำไส้ที่เสียไป ทำให้แผลหายเร็วยิ่งขึ้นขึ้น และมีฤทธิ์ช่วยสมานแผลในกระเพาะอาหารและในลำไส้ได้เป็นอย่างดี โดยสารชนิดนี้ควรใช้ครั้งละ 80 มิลลิกรัม วันละ 3 ครั้ง ติดต่อกันเป็นระยะเวลา 8 สัปดาห์ จะทำให้อาการดีขึ้นถึง 80-90% แต่อาจมีอาการข้างเคียงบ้าง แต่ก็น้อยรายนัก และมีความเป็นพิษต่ำ คือ อาจมีอาการท้องเสีย ท้องร่วง แน่นท้อง ท้องผูก มีผื่นขึ้น เป็นต้น โดยสาร Plaunotol จะถูกดูดซึมจากทางเดินอาหารได้ดี แต่ส่วนใหญ่จะถูก Oxidise ในตับ และจะถูกขับออกมาทางปัสสาวะและทางอุจจาระ ซึ่งผลจากการทดสอบฤทธิ์ของเปลาโทนอลในคนไข้โรคกระเพาะที่มีแผลในกระเพาะอาหาร (ผลขนาดไม่เกิน 1 เซนติเมตร) ได้ผลว่า คนไข้จำนวน 8 ใน 10 คน หลังได้รับยาเปลาโนทอลเข้าไป แผลในกระเพาะอาหารจะหายสนิทภายในระยะเวลา 6 สัปดาห์ (ใบ)^[1],[2],[5]
12. ช่วยขับผายลม (ราก)^[3]
13. เปล้าน้อยใช้เป็นยาขับพยาธิ ฆ่าพยาธิ (ดอก)^[1],[2],[3] ช่วยแก้พยาธิต่าง ๆ (ใบ, ราก)^[2]
14. ช่วยขับไส้เดือน (แก่น)^[3]
15. ช่วยแก้ริดสีดวงทวาร (ใบ, ราก)^[2]
16. ช่วยบำรุงโลหิตประจำเดือนของสตรี (ใบ, เปลือกและใบ)^[1],[2],[3]
17. ลูกใช้ดองสุรากินเป็นยาขับโลหิตระดูในเรือนไฟ (เข้าใจว่าเป็นผล)^[3]
18. ช่วยขับโลหิต (แก่น)^[1],[2]
19. ช่วยรักษาแผล สมานแผล (ใบ, แก่น, ดอก, เปลือก)^[1]
20. ช่วยแก้โรคน้ำเหลืองเสีย (ผล)^[2]
21. ผลมีรสร้อน ใช้ต้มกับน้ำดื่มเป็นยาขับหนองให้กระจาย (ผล)^[1]
22. ช่วยขับเลือดหนองให้ตก (แก่น)^[3]
23. ช่วยแก้อาการคันตามตัว (ใบ, ราก)^[1],[2]
24. ช่วยรักษาโรคผิวหนัง กลาก เกลื้อน (ใบ, ราก, เปลือกและใบ)^[1],[2]
25. ช่วยรักษามะเร็งเพลิง (ใบ, ราก)^[2]
26. แก่นมีรสร้อน ช่วยแก้อาการช้ำใน (แก่น)^[1]

หมายเหตุ : สารเปลาโนทอลมีอยู่เกือบทุกส่วนของต้นเปล้าน้อย แต่มีปริมาณมากน้อยแตกต่างกันออกไป โดยส่วนที่มีสารเปลาโนทอลสูงสุดคือส่วนของใบที่อยู่บริเวณปลายช่อที่ได้รับแสงแดด และใบที่แก่จะมีสารเปลาโนทอลน้อยกว่าใบอ่อน ดังนั้น ถ้าจะเก็บมาใช้เองก็ควรเด็ดเอาเฉพาะใบอ่อนที่อยู่ปลายยอดในช่วงความยาวประมาณ 5-6 นิ้วเท่านั้น และไม่ต้องเอาก้าน^[4]

ประโยชน์ของเปล้าน้อย

• ใบเปล้าน้อยสามารถใช้รับประทานเป็นอาหารได้ ด้วยการรับประทานร่วมกับน้ำพริก หรือจะใช้ใบสดนำมาชงเป็นชาสมุนไพรดื่มก็ได้เช่นกัน แต่ยังมีข้อจำกัดก็คือ ใบเปล้าน้อยมีรสขมมาก อีกทั้งปริมาณของสารเปลาโนทอลก็มีอยู่ค่อนข้างต่ำ จึงใช้รับประทานครั้งละมาก ๆ ไม่ได้ และไม่เพียงพอต่อการรักษาอาการเจ็บป่วยที่รุนแรงหรือเฉียบพลันเหมือนกับการใช้ยาเปลาโนทอลแบบสำเร็จรูป แต่ทั้งนี้สามารถใช้รับประทานเพื่อเป็นการรักษาสุขภาพระยะยาวได้ เนื่องจากจะช่วยลดโอกาสการเจ็บป่วยแบบเรื้อรัง ลดอาการกำเริบของโรค ทำให้มีสุขภาพดีขึ้น^[4]
• สมุนไพรเปล้าน้อย ใบและรากสามารถนำมาทำเป็นยาปฏิชีวนะได้ โดยใบเปล้าน้อยสามารถนำไปสกัดเป็นยา “เปลาโนทอล” (Plaunotol) หรือยารักษาโรคกระเพาะ โดยจะเริ่มเก็บใบได้เมื่อต้นมีอายุ 2 ปีขึ้นไป ซึ่งในหนึ่งปีจะสามารถเก็บผลผลิตจากต้นเดิมได้แค่ 3 ครั้ง ถ้ามีการบำรุงดูแลที่ดี สำหรับวิธีการเก็บก็คือการตัดช่อใบจากส่วนยอดของแต่ละกิ่ง โดยนับจากปลายยอดลงมาไม่เกินใบที่ 10 หรือยาวไม่เกิน 6 นิ้ว เมื่อเก็บใบมาได้ก็นำมาผึ่งในร่มจนแห้ง แล้วนำไปบรรจุในภาชนะส่งโรงงาน เพื่อใช้ผลิตเป็นยาเปลาโนทอลในรูปเม็ดสำเร็จ แบบซอง หรือแบบแคปซูลซึ่งแพทย์จะเป็นผู้สั่งจ่าย^[2],[4],[5]

เอกสารอ้างอิง

1. ฐานข้อมูลสมุนไพร คณะเภสัชศาสตร์ มหาวิทยาลัยอุบลราชธานี.  “เปล้าน้อย“.  [ออนไลน์].  เข้าถึงได้จาก: www.phargarden.com.  [15 ธ.ค. 2013].
2. สำนักงานโครงการอนุรักษ์พันธุกรรมพืชอันเนื่องมาจากพระราชดำริ สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี.  “เปล้าน้อย“.  [ออนไลน์].  เข้าถึงได้จาก: www.rspg.or.th.  [15 ธ.ค. 2013].
3. การสำรวจความหลากหลายของพืชสมุนไพร จากตลาดพื้นเมืองทางภาคตะวันตกของประเทศไทย มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์.  “เปล้าน้อย“.  [ออนไลน์].  เข้าถึงได้จาก: pirun.kps.ku.ac.th/~b4816187/.  [15 ธ.ค. 2013].
4. สถาบันเทคโนโลยีชีวภาพและวิศวกรรมพันธุศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย.  “การปลูกเปล้าน้อย“.  (ว่าที่ร้อยเอกวีระเดช สุขเอียด).  [ออนไลน์].  เข้าถึงได้จาก: www.ibge.chula.ac.th.  [15 ธ.ค. 2013].
5. ผู้จัดการออนไลน์.  “เปล้าน้อย ที่คนไทยรอคอยมากว่า 20 ปี!“.  (รศ.ดร.อมร เพชรสม).  [ออนไลน์].  เข้าถึงได้จาก: www.manager.co.th.  [15 ธ.ค. 2013].
6. อุทยานธรรมชาติวิทยาสิรีรุกขชาติ, คณะเภสัชศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล.  “เปล้าน้อย”.  [ออนไลน์].  เข้าถึงได้จาก: www.pharmacy.mahidol.ac.th/siri/.  [31 ส.ค. 2015].

ภาพประกอบ : www.flickr.com (by vanlaphoang), www.the-than.com, เว็บไซต์ thaicrudedrug.com (by Sudarat Homhual), www.phargarden.com (by Sudarat Homhual)

เรียบเรียงข้อมูลโดยเว็บไซต์เมดไทย (Medthai)