หญ้าขัดใบยาว
หญ้าขัด มีอยู่ด้วยกัน 4 ชนิด ได้แก่ หญ้าขัดใบมน (Sida rhombifolia L.), หญ้าขัดใบป้อม (Sida cordifolia L.), หญ้าขัดหลวง (Sida subcordata Span.) และ “หญ้าขัดใบยาว” (Sida acuta Burm.f.) ซึ่งเป็นชนิดที่เราจะกล่าวถึงในบทความนี้[8]
หญ้าขัดใบยาว ชื่อสามัญ Broom weed, Two-beaked, Snake’s tongue
หญ้าขัดใบยาว ชื่อวิทยาศาสตร์ Sida acuta Burm.f. จัดอยู่ในวงศ์ชบา (MALVACEAE)[1],[2],[5]
สมุนไพรหญ้าขัดใบยาว มีชื่อท้องถิ่นอื่น ๆ ว่า หญ้าขัด หญ้าขัดใบยาว (คนเมือง), คัดมอน ขัดมอญ หญ้าขัดมอน หญ้าขัดมอญ หญ้าข้อ (ภาคเหนือ), ลำมะเท็ง (ศรีราชา), ยุงกวาด ยุงปัด (ภาคกลาง), หนานช่าง (ม้ง), ถ้อม ทอมทัก แญ็นทอมถัก (ลั้วะ), นาคุ้ยหมี่ เน่าะคุ้ยเหม่ เน่าะเค้ะ หน่อคี้ยแหม่ (กะเหรี่ยง-แม่ฮ่องสอน), อึ่งฮวยอิ๋ว อวกตักซั่ว (จีน), หญ้าขัดตัวเมีย เป็นต้น[1],[2],[6]
ลักษณะของหญ้าขัดใบยาว
- ต้นหญ้าขัดใบยาว จัดเป็นไม้ล้มลุก ลำต้นตั้งตรงแข็งแรง มีความสูงประมาณ 0.3-1 เมตร เปลือกต้นมีใบเหนียวมาก ลำต้นแตกกิ่งก้านสาขามาก ตามกิ่งมีขนนุ่มหรือค่อนข้างเกลี้ยง ขยายพันธุ์ด้วยวิธีการใช้เมล็ด สามารถพบขึ้นได้ทั่วทุกภาคของประเทศไทยตามพื้นที่รกร้างต่าง ๆ ตามข้างถนนหนทาง และตามชายป่า มักขึ้นในที่ชุ่มชื้น และทนทานต่อน้ำท่วมขัง[1],[2],[4]
- ใบหญ้าขัดใบยาว ใบเป็นใบเดี่ยวเรียงเวียนห่าง ลักษณะของใบเป็นรูปใบหอก มีความกว้างประมาณ 0.5-1.5 เซนติเมตรและยาวประมาณ 3-5 เซนติเมตร ปลายใบแหลมหรือเรียวแหลม ส่วนโคนใบกลมหรือมน และขอบใบเป็นจักคล้ายฟันเลื่อย ที่ผิวของใบมีขนเป็นรูปดาวประปรายหรืออาจเกลี้ยงทั้ง 2 ด้าน ส่วนก้านใบมีความยาวประมาณ 4-6 มิลลิเมตรและมีขนนุ่ม และยังมีหูใบติดทนเป็นรูปเส้นด้ายที่ยาวประมาณ 7-10 มิลลิเมตร[1],[2]
- ดอกหญ้าขัดใบยาว ดอกเป็นสีเหลือง ออกดอกแบบเดี่ยว ๆ หรือออกเป็นคู่บริเวณง่ามใบ มีก้านดอกยาวประมาณ 4-12 มิลลิเมตร มีขนและมีข้อต่ออยู่กลางก้าน กลีบเลี้ยงที่โคนติดกันเป็นรูปถ้วยตื้น ๆ ยาวประมาณ 6 มิลลิเมตร ปลายแยกออกเป็น 5 แฉก ปลายเป็นแฉกเรียวแหลม ส่วนกลีบดอกมีลักษณะเป็นรูปไข่กลับ ปลายกลีบกลม โคนกลีบสอบแคบ ยาวประมาณ 6-7 มิลลิเมตร และมีขน เมื่อดอกบานจะกว้างประมาณ 8-10 มิลลิเมตร ดอกมีเกสรตัวผู้ติดกันเป็นหลอด ๆ ยาวประมาณ 4 มิลลิเมตร และมีขนแข็งอยู่ประปราย ส่วนก้านชูอับเรณูเรียวเล็ก และอับเรณูเป็นสีเหลือง[1]
- ผลหญ้าขัดใบยาว ผลเมื่อแก่จะมีลักษณะเป็นรูปทรงจานกลมแบนและมีรอยแยก ผลเป็นแบบแห้งแตก ลักษณะของผลค่อนข้างกลม ประกอบด้วยซีกประมาณ 4-9 ซีก แต่โดยมากแล้วจะมีประมาณ 5-6 ซีก มีความยาวประมาณ 3.5 มิลลิเมตร ในแต่ละซีกที่ปลายจะมีหนามแหลมสั้นอยู่ 2 อัน และผิวเป็นลาย[1],[2]
สรรพคุณของหญ้าขัดใบยาว
- รากใช้เป็นยาขมช่วยให้เจริญอาหาร (ราก)[2]
- ช่วยบำรุงธาตุในร่างกาย (ราก)[2]
- ช่วยบำรุงกำลัง (ราก)[6]
- ช่วยบำรุงปอด (ราก)[6]
- ช่วยแก้โรคประสาท (ราก)[1],[2]
- ช่วยแก้อาการอ่อนเพลีย โดยใช้รากนำมาแช่กับน้ำดื่มรวมกับหญ้าปากควาย เปลือกมะกอก และตะไคร้ ส่วนอีกวิธีให้ใช้รากผสมกับขิง รับประทานครั้งละ 1 ช้อนชา วันละ 2 ครั้ง จะช่วยแก้อาการอ่อนเพลียได้เช่นกัน (ราก)[1],[2]
- ลำต้นนำมาต้มในน้ำ แล้วเอาน้ำที่ได้มาอมจะช่วยบรรเทาอาการปวดฟันได้ (ลำต้น)[1]
- ทั้งต้นเอามาต้มหรือแช่น้ำดื่มเป็นยาแก้เบื่อ (ทั้งต้น)[1]
- ทั้งต้นมีรสเย็นและฉุนเล็กน้อย ช่วยดับร้อน ช่วยแก้พิษ (ทั้งต้น)[2]
- รากช่วยแก้อาการตัวร้อน ขับพิษร้อนภายในร่างกาย และช่วยขับพิษไข้หัว แก้พิษหลบใน (ราก)[6]
- รากใช้เป็นยาแก้ไข้ แก้อาการไข้ผิดปกติต่าง ๆ หรือจะใช้ทั้งต้นนำมาต้มหรือนำมาแช่น้ำดื่มแก้ไข้ก็ได้เช่นกัน (ราก, ทั้งต้น)[1],[2],[3]
- ช่วยแก้ไข้มาลาเรีย (ราก, ทั้งต้น)[3]
- ช่วยแก้อาการหวัด (ทั้งต้น)[2],[4]
- ช่วยขับเหงื่อ (ราก)[1],[2]
- ช่วยแก้อาการเจ็บคอ แก้เสียงแหบ (ราก, ทั้งต้น[3])
- ช่วยขับเสมหะ (ราก)[6]
- ช่วยแก้อาเจียน (ราก)[6]
- ช่วยรักษาเต้านมอักเสบ โดยใช้ต้นแห้งผสมร่วมกับ โพกงเอ็ง นำมาต้มกับน้ำกิน ส่วนการใช้ภายนอกให้ใช้ต้นแห้งร่วมกับหัวผักกาดขาวสดและน้ำตาลแดง นำมาตำแล้วพอก (ทั้งต้น)[2],[4]
- ทั้งต้นนำมาต้มกับน้ำดื่มหรือเคี้ยวกินเป็นยาแก้อาการปวดท้อง (ทั้งต้น)[3]
- ช่วยแก้อาการอาหารไม่ย่อย อาหารเป็นพิษ โดยใช้ทั้งต้นนำมาต้มกับน้ำดื่มหรือนำมาเคี้ยวกิน (ทั้งต้น)[3]
- ช่วยแก้โรคกระเพาะอาหาร (ราก[1], ทั้งต้น[3])
- ช่วยแก้บิด (ทั้งต้น)[2],[4]
- ช่วยแก้ลำไส้อักเสบ (ทั้งต้น)[2],[4] รักษาลำไส้อักเสบเรื้อรัง โรคเรื้อรังเกี่ยวกับท้อง (ราก)[1],[2]
- รากนำมาต้มกับน้ำดื่มช่วยแก้อาการท้องผูก (ราก)[5]
- ใบน้ำมาคั้นเอาแต่น้ำรับประทานเป็นยาขับพยาธิ (ใบ)[4]
- ช่วยรักษาโรคทางเดินปัสสาวะ (ราก)[1],[2],[5]
- รากใช้ต้มกับน้ำดื่มเป็นยาแก้อาการปัสสาวะไม่ออก (ราก)[1]
- รากช่วยแก้น้ำดีพิการ (ราก)[6]
- รากใช้เข้ายาฆ่าเชื้อและช่วยลดอาการอักเสบ (ราก)[1]
- ใบใช้เป็นยาทำให้แท้งบุตร (ใบ)[1],[2]
- รากใช้เป็นยาสมาน (ราก)[1],[2] ช่วยสมานเนื้อ (ทั้งต้น)[2]
- ใบนำมาอังไฟพอสุกแล้วทาด้วยน้ำมันงา ใช้แปะบริเวณที่เป็นฝีหรือหนอง จะช่วยทำให้ฝีหัวแก่เร็วขึ้น หรือช่วยกลัดหนองเร็วขึ้น (ใบ)[1]
- ใบนำมาตำคั้นเอาแต่น้ำใช้พอกหรือทาเป็นยาห้ามเลือด รักษาแผลสด แผลถลอก และแผลเรื้อรัง (ใบ)[3]
- ใบนำมาตำคั้นเอาแต่น้ำ ใช้ทาหรือพอกรักษาสิว ฝี และตุ่มหนองได้ (ใบ)[1],[5]
- แก้หกล้มกระดูกหัก แผลบวม เป็นพิษ มีเลือดออก (ทั้งต้น)[2],[4]
- ช่วยแก้อาการปวด แก้บวม (ทั้งต้น)[2],[4]
- รากหรือทั้งต้นใช้ต้มกับน้ำอาบ ช่วยฆ่าเชื้อโรค และช่วยแก้พิษ (ราก, ทั้งต้น)[3]
วิธีใช้ : การนำมาใช้เป็นยาภายใน ให้ใช้ทั้งต้นแห้ง (รวมราก) ประมาณ 15-30 กรัม นำมาต้มกับน้ำกิน (เป็นขนาดที่ใช้สำหรับผู้ใหญ่ หากนำไปใช้ควรดัดแปลงน้ำหนักของยาให้เหมาะสมกับอายุ สุขภาพ และน้ำหนักตัวของผู้ใช้ด้วย) หากใช้เป็นยาภายนอกก็ให้ใช้ต้นสดนำมาตำแล้วพอก หรือจะใช้ต้นแห้งนำมาบดให้เป็นผงแล้วใช้โรยก็ได้[2]
ฤทธิ์ทางเภสัชวิทยาของหญ้าขัดใบยาว
- น้ำสกัดจากต้นมีฤทธิ์ทำให้ชีพจรเต้นช้าลง ลดการเต้นของหัวใจของกบที่แยกออกจากตัวและที่อยู่ในลำไส้[2]
- น้ำสกัดจากต้นมีฤทธิ์ช่วยลดความดันโลหิตของกระต่ายที่ถูกทำให้สลบแล้วก่อนลดลง[2]
- น้ำสกัดจากต้นมีฤทธิ์กระตุ้นการบีบตัวของลำไส้เล็กของกระต่ายให้บีบตัวเพิ่มขึ้น เมื่อฉีดสารสกัดเข้าหลอดเลือดดำ หากฉีดเข้าช่องท้องของหนูเล็ก ภายใน 24 ชั่วโมงหนูจะยังไม่ตาย แต่ถ้าให้มากกว่านี้หนูเล็ก 5 ตัวที่ฉีดจะตาย 1 ตัว[2]
- หญ้าขัดใบยาวมีสาร Scopadulcic acid และสารในกลุ่ม Flavone ซึ่งเป็นสารที่มีฤทธิ์ยับยั้งการเจริญเติบโตของเซลล์มะเร็งทั้งในหลอดทดลองและในสัตว์ทดลอง และสาร Scopadulin ยังมีฤทธิ์ในการต้านเชื้อไวรัสที่ทำให้เกิดเริมอีกด้วย นอกจากนี้ยังพบว่ามีสาร Glutinol ซึ่งเป็นสารที่มีฤทธิ์แก้อาการปวดและช่วยลดการอักเสบ ส่วนสารสกัดแอลกอฮอล์มีฤทธิ์ในการยับยั้งการบีบตัวของลำไส้ ต้านการเจริญของเชื้อแบคทีเรีย และช่วยลดระดับน้ำตาลในเลือด[3]
ประโยชน์ต้นหญ้าขัดใบยาว
- กิ่งและลำต้นนำไปตากแห้งแล้วเอามามัดรวมกันใช้ทำเป็นไม้กวาดได้ ในชนบทจะใช้ต้นขัดมอญที่โตเต็มที่แล้ว (สูงประมาณหนึ่งเมตรกว่า ๆ) นำมาตัดแล้วตากแห้ง ใบจะหลุดร่วงหมด แล้วใช้ต้นประมาณ 2-3 ต้น นำมามัดรวมกัน ใช้เป็นไม้กวาดลานบ้านได้ดี อีกทั้งยังเหนียวทนและแข็งแรงอีกด้วย[1],[2],[5]
- ใช้เป็นส่วนผสมสำหรับทำผงขัดหน้าและผิวกาย ทำให้ผิวพรรณผุดผ่องดูมีน้ำมีนวล โดยใช้หญ้าขัดมอญ 40 กรัม, ขมิ้นชัน 120 กรัม, ไพล 100 กรัม, เหงือกปลาหมอ 60 กรัม และดินสอพอง 80 กรัม นำมาทั้งบดมาบดให้เป็นผงแล้วผสมให้เข้ากัน แล้วนำผงที่ได้ใส่น้ำลงไปด้วยไม่ให้เหลวหรือแห้งจนเกินไป แล้วนำมาขัดผิวหน้าเบา ๆ เสร็จแล้วทิ้งไว้ประมาณ 10 นาทีแล้วล้างออก และให้ทาน้ำผึ้งหรือโลชั่นตามทันที หากนำมาขัดตัวก็ให้ทาผงขัดที่ผสมน้ำขัดให้ทั่วตัว ทิ้งไว้พอหมาดแล้วจึงขัดออก และอาบน้ำด้วยน้ำอุ่น เสร็จแล้วก็เช็ดตัวให้แห้งแล้วทาผิวด้วยโลชั่นหรือน้ำมันงาตามทันที[7]
เอกสารอ้างอิง
- โครงการเผยแพร่ข้อมูลทรัพยากรชีวภาพและภูมิปัญญาท้องถิ่นบนพื้นที่สูง สถาบันวิจัยและพัฒนาที่สูง (องค์การมหาชน). “Broom weed“. อ้างอิงใน: หนังสือสมุนไพรไทยตอนที่ 7. (ก่องกานดา ชยามฤต, ลีนา ผู้พัฒนพงศ์). [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: eherb.hrdi.or.th. [21 ธ.ค. 2013].
- มูลนิธิหมอชาวบ้าน. นิตยสารหมอชาวบ้าน เล่มที่ 12 คอลัมน์: สมุนไพรน่ารู้. “หญ้าขัด“. (ภก.ชัยโย ชัยชาญทิพยุทธ). อ้างอิงใน: หนังสือพจนานุกรมสมุนไพรจีน. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: www.doctor.or.th. [21 ธ.ค. 2013].
- CHM กรมวิชาการเกษตร. “หญ้าขัดใบยาว“. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: chm.doa.go.th. [21 ธ.ค. 2013].
- งานสวนพฤกษศาสตร์โรงเรียนวารินชำราบ. “หญ้าขัดใบยาว“. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: ict2.warin.ac.th/botany/. [21 ธ.ค. 2013].
- พันธุ์ไม้พื้นล่าง เครือข่ายกาญจนาภิเษก โครงการอุทยานธรรมชาติวิทยาอันเนื่องมาจากพระราชดำริสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ . “หญ้าขัดใบยาว“. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: www.kanchanapisek.or.th. [21 ธ.ค. 2013].
- สวนพฤกษศาสตร์สายยาไทย. “ขัดมอญ“. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: www.saiyathai.com. [21 ธ.ค. 2013].
- มูลนิธิสุขภาพไทย. “ผงขัดหน้าและผิวกาย“. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: www.thaihof.org. [22 ธ.ค. 2013].
- รายชื่อพรรณไม้ (ป่า) ในประเทศไทย เครือข่ายการวิจัยนิเวศวิทยาป่าไม้ (ประเทศไทย) มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์. “Family : MALVACEAE“. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: www.frcdb.forest.ku.ac.th/Forest/. [22 ธ.ค. 2013].
ภาพประกอบ : www.flickr.com (by Russell Cumming, mingiweng, dinesh_valke, naturgucker.de, playa_diana)
เรียบเรียงข้อมูลโดยเว็บไซต์เมดไทย (Medthai)
