ดอกดิน สรรพคุณและประโยชน์ของต้นดอกดินแดง 14 ข้อ !

ดอกดินแดง

ดอกดิน ชื่อสามัญ Broomrape^[5]

ดอกดินแดง ชื่อวิทยาศาสตร์ Aeginetia indica L.^[1] จัดอยู่ในวงศ์ดอกดิน (OROBANCHACEAE)^[1]

ดอกดินแดง มีชื่อท้องถิ่นอื่น ๆ ว่า ข้าวก่ำนกยูง หญ้าดอกขอ (เลย), ปากจะเข้ (ภาคอีสาน), สบแล้ง (สงขลา), ซอซวย (กะเหรี่ยง-แม่ฮ่องสอน), เหย่กู (จีนกลาง) , กะเปเส้, เพาะลาพอ, ดอนดิน เป็นต้น^{[1],[2],[3],[7]}

ลักษณะของดอกดินแดง

• ต้นดอกดินแดง จัดเป็นพืชจำพวกกาฝากขึ้นบนรากไม้อื่น มีอายุได้ประมาณ 1 ปี ลำต้นมีลักษณะตั้งตรง สูงประมาณ 15-25 เซนติเมตร บ้างว่าสูงได้ประมาณ 40-50 เซนติเมตร โคนต้นมีกาบใบสีชมพูอ่อนประมาณ 1-2 ใบห่อหุ้มอยู่ มีก้านเดียวแทงขึ้นมาบนรากไม้อื่น ต้นไม่มีการแตกกิ่งก้านและไม่มีใบ ปลายก้านออกดอกเป็นดอกเดี่ยว สามารถเกิดขึ้นได้เองตามธรรมชาติ ขยายพันธุ์ด้วยวิธีการใช้หัว หน่อ หรือเหง้า โดยต้นดอกดินแดงมีเขตการกระจายพันธุ์ตั้งแต่ตอนกลางของทวีปเอเชีย มาทางเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ ไปจนถึงประเทศในแถบมหาสมุทรแปซิฟิก เช่น ญี่ปุ่น ฟิลิปปินส์ อินโดนีเซีย ในประเทศไทยสามารถพบได้ทั่วไปโดยเฉพาะบริเวณที่ค่อนข้างชื้นในป่าเต็งรัง พบได้มากทางภาคเหนือและทางภาคตะวันออกเฉียงเหนือ^{[1],[2],[3],[5],[7]}

• ใบดอกดินแดง ไม่มีใบ^[1] บ้างก็ว่ามีใบเป็นเกล็ดขนาดเล็กที่โคนกอ มองเห็นได้ยาก โดยจะออกเรียงสลับตรงข้าม มีลักษณะเป็นรูปสามเหลี่ยมยาวประมาณ 6-8 มิลลิเมตร
• ดอกดินแดง ดอกเป็นดอกเดี่ยวสีม่วงแดงอ่อน มีลักษณะเป็นถ้วยคว่ำ อ้วน โคนกลีบดอกเชื่อมติดกันเป็นหลอด โค้งงอ ส่วนกลีบเลี้ยงดอกเป็นสีเหลืองอ่อน ยาวประมาณ 2-3 เซนติเมตร ดอกยาวประมาณ 3-5 เซนติเมตร กลีบดอกจะแตกออกเป็นแฉก 5 แฉก ดอกมีเกสรเพศผู้ 4 ก้านและมีเกสรเพศเมีย 1 ก้าน ยอดเกสรเพศเมียสีเหลือง มีลักษณะอวบน้ำและมีขนาดใหญ่ มีขนาดเส้นผ่านศูนย์กลางประมาณ 3 มิลลิเมตร ส่วนก้านดอกยาวประมาณ 15-40 เซนติเมตร โดยออกดอกในช่วงเดือนกรกฎาคมถึงเดือนพฤศจิกายน^{[1],[2],[3],[6]}

• ผลดอกดินแดง ลักษณะของผลเป็นรูปกลมไข่มีสีน้ำตาล ยาวประมาณ 1-1.5 เซนติเมตร ผลเมื่อแก่จะแตกออก ภายในผลมีเมล็ดสีน้ำตาลขนาดเล็กจำนวนมาก โดยจะออกผลในช่วงเดือนกรกฎาคมถึงเดือนพฤศจิกายน^[1],[6]

สรรพคุณของดอกดินแดง

1. ทั้งต้นและดอกใช้ทำเป็นยาชงกินแก้เบาหวาน (ทั้งต้น, ดอก)^[5]
2. ทั้งต้นมีรสขม เป็นยาเย็น มีพิษเล็กน้อย ออกฤทธิ์ต่อปอด ไต และทางเดินปัสสาวะ ใช้เป็นยาขับพิษร้อน ช่วยถอนพิษไข้ และทำให้เลือดเย็น (ทั้งต้น)^[1]
3. ช่วยแก้อาการเจ็บคอ คออักเสบ ต่อมทอนซิลอักเสบ (ทั้งต้น)^[1]
4. ช่วยแก้อาการติดเชื้อในระบบทางเดินปัสสาวะ (ทั้งต้น)^[1]
5. ทั้งต้นนำไปแช่กับน้ำมันงาใช้เป็นยาแก้โรคผิวหนัง (ทั้งต้น)^[1]
6. ช่วยรักษาฝีบนผิวหนัง แก้ฝีภายนอก ด้วยการนำดอกสดมาตำผสมกับน้ำมันงาเล็กน้อย แล้วนำมาใช้พอกบริเวณที่เป็นฝี (ดอก)^[1]
7. ช่วยแก้พิษงู ด้วยการใช้ดอกแห้ง 40 กรัม ชะมดเชียง 0.5 กรัม และตะขาบแห้ง 7 ตัว นำมาแช่ในน้ำมันงาประมาณ 15 วัน จึงสามารถนำมาใช้ทาบริเวณที่โดนพิษได้ (ดอก)^[1]
8. ช่วยแก้แมลงสัตว์กัดต่อย (ทั้งต้น)^[1]
9. ทั้งต้นใช้ต้มกับน้ำดื่มเป็นยาแก้บวม ช่วยแก้อาการปวดบวม (ทั้งต้น)^[1],[2]
10. แก้ไขกระดูกอักเสบ ด้วยการใช้ต้นสด 30 กรัม นำมาตำคั้นเอาน้ำผสมกับผงชะเอม 5 กรัม หรือนำไปต้มกับน้ำรับประทาน (ต้น)^[1]

วิธีใช้สมุนไพรดอกดินแดง

• การใช้ตาม [1] ให้ใช้ทั้งต้นแห้งครั้งละ 3-10 กรัม นำมาต้มกับน้ำรับประทานเป็นยา หากนำมาใช้ภายนอกให้ใช้ต้นสดนำมาตำแล้วพอกบริเวณที่เป็น^[1]

ข้อมูลทางเภสัชวิทยาของดอกดินแดง

• การศึกษาพิษต่อระบบภูมิคุ้มกันของดอกดินแดงโดยใช้สารสกัดจากพืชทั้งต้นด้วยเอทานอล (DDDP) และน้ำ (WDDDP) และส่วนเมล็ดสกัดด้วยบิวทานอล (SDDD) พบว่าสารสกัดจากดอกดินแดงมีฤทธิ์กระตุ้นการตอบสนองของระบบภูมิคุ้มกัน^[9]
• จากการศึกษาพบว่าดอกดินแดงมีฤทธิ์ต้านพิษต่อตับ ต้านมะเร็ง กระตุ้น T-cell และช่วยกระตุ้นภูมิคุ้มกัน แต่ยังทำการศึกษาวิจัยกันต่อไปยังไม่สามารถนำมาใช้ในการรักษาอาการดังกล่าวข้างต้นได้^[10]

ประโยชน์ของดอกดินแดง

1. ดอกมีรสจืดเย็น สามารถนำมาลวกหรือนึ่งรับประทานเป็นผักจิ้มกับน้ำพริกปลาร้า น้ำพริกแดงได้^[7]
2. ดอกสดหรือดอกแห้งนำมาสกัดคั้นเอาแต่น้ำใช้เป็นสีผสมอาหารได้ โดยจะให้สีม่วงหรือสีน้ำเงินเข้มเกือบดำ ใช้แต่งสีหน้าข้าวเหนียวให้เป็นสีม่วงดำที่เรียกว่า “หม่าข้าว” (สีของกลีบดอกมีสารออคิวบิน (Aucubin) เมื่อถูกออกซิไดซ์จากออกซิเจนในอากาศแล้วจะเปลี่ยนสีดำ)^{[2],[3],[5],[7]}
3. ดอกนำไปคั้นกับน้ำผสมกับข้าวเหนียวแล้วนำไปนึ่งจะทำให้ข้าวเป็นสีม่วง ที่เรียกว่า “ข้าวก่ำ“^[6]
4. ส่วนของดอกนำมาโขลกผสมกับแป้งและน้ำตาลใช้ทำเป็นขนมดอกดิน ด้วยการนำดอกสดไปผึ่งแดดให้พอหมาด แล้วนำมาสับรวมกับแป้งข้าวเหนียว แป้งข้าวเจ้า และกะทิ ขนมชนิดนี้หากใส่ดอกดินแดงเพียงอย่างเดียวจะไม่เป็นสีดำ แต่จะเป็นน้ำตาลคล้ายกับกาแฟ หากใส่มากขึ้นจะทำให้ขนมมีรสขื่น จึงแต่งสีด้วยกาบมะพร้าวเผาไฟแล้วนำไปนึ่งให้สุก^[4],[8]

เอกสารอ้างอิง

1. หนังสือสารานุกรมสมุนไพรไทย-จีน ที่ใช้บ่อยในประเทศไทย.  “ดอกดินแดง”.  (วิทยา บุญวรพัฒน์).  หน้า 216.
2. หนังสือสมุนไพรในอุทยานแห่งชาติภาคเหนือ.  “ดอกดินแดง”.  (พญ.เพ็ญนภา ทรัพย์เจริญ).  หน้า 111.
3. ฐานข้อมูลพรรณไม้ องค์การสวนพฤกษศาสตร์, กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม.  “ดอกดินแดง”.  อ้างอิงใน: หนังสือพรรณไม้สวนพฤกษศาสตร์สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ เล่ม 2.  [ออนไลน์].  เข้าถึงได้จาก: www.qsbg.org.  [7 มี.ค. 2014].
4. อุทยานธรรมชาติวิทยาอันเนื่องมาจากพระราชดำริ.  “ดอกดินแดง”.  [ออนไลน์].  เข้าถึงได้จาก: www.kanchanapisek.or.th/kp14/project_dev/project_area/Ratburi/index.php.  [7 มี.ค. 2014].
5. ระบบฐานข้อมูลทรัพยากรชีวภาพและภูมิปัญญาท้องถิ่นของชุมชน, สำนักงานพัฒนาเศรษฐกิจจากฐานชีวภาพ (องค์การมหาชน).  “ดอกดินแดง (ตราด) สบแล้ง (สงขลา) หญ้าดอกขอ (เลย) ปากจะเข้ (เหนือ) ซอซวย (กะเหรี่ยง-แม่ฮ่องสอน)”.  อ้างอิงใน: สารานุกรมพืชในประเทศไทย.  [ออนไลน์].  เข้าถึงได้จาก: www.bedo.or.th.  [7 มี.ค. 2014].
6. สำนักบริหารพื้นที่อนรุักษ์ที่ 13 (สาขาลำปาง).  “ดอกดินแดง”.  [ออนไลน์].  เข้าถึงได้จาก: lampang.dnp.go.th.  [7 มี.ค. 2014].
7. ศูนย์ข้อมูลภาคเหนือ มหาวิทยาลัยพายัพ.  “ดอกดิน”.  [ออนไลน์].  เข้าถึงได้จาก:lib.payap.ac.th/webin/ntic/.  [7 มี.ค. 2014].
8. วิกิพีเดียสารานุกรมเสรี.  “ดอกดิน”.  [ออนไลน์].  เข้าถึงได้จาก:th.wikipedia.org/wiki/ดอกดิน_(พืช).  อ้างอิงใน: หนังสือเส้นทางขนมไทย.  [7 มี.ค. 2014].
9. การศึกษาพิษวิทยาและผลต่อระบบภูมิคุ้มกันของดอกดินแดง.  (วิมลณัฐ อัตโชติ).
10. ชีวจิต.  “ดอกดิน”.  [ออนไลน์].  เข้าถึงได้จาก: www.cheewajit.com.  [7 มี.ค. 2014].

ภาพประกอบ : www.flickr.com (by 王錦堯 (キラ), Sarawak Lens, Phimee, Hung-Jou Chen, dfjtees, Alan, Yip Wah)

เรียบเรียงข้อมูลโดยเว็บไซต์เมดไทย (Medthai)