โกฐพุงปลา สรรพคุณและประโยชน์ของโกฐพุงปลา 9 ข้อ !

โกฐพุงปลา

โกฐพุงปลา ชื่อสามัญ Myrobalan Gall, Terminalia Gall^[2]

โกฐพุงปลา ชื่อวิทยาศาสตร์ Terminalia chebula Retz. (ชื่อพ้องวิทยาศาสตร์ Myrobalanus chebula (Retz.) Gaertn.) จัดอยู่ในวงศ์สมอ (COMBRETACEAE)^[1]

สมุนไพรโกฐพุงปลา มีชื่อท้องถิ่นอื่น ๆ ว่า สมอ, สมออัพยา, กกส้มมอ ปูดกกส้มมอ ส้มมอ (ภาคอีสาน), มาแน่ ม่าแน่ หมากแน่ะ (กะเหรี่ยง) เป็นต้น^[1]

หมายเหตุ : โกฐพุงปลาที่กล่าวถึงในบทความนี้ เป็นคนละชนิดกันกับต้นโกฐพุงปลาที่เป็นไม้เถาเลื้อย ซึ่งมีชื่อวิทยาศาสตร์ว่า Dischidia major (Vahl) Merr. (ชื่อพ้องวิทยาศาสตร์ Dischidia rafflesiana Wall.) หรือที่ทั่วไปเรียกว่า “จุกโรหินี” หรือ “บวบลม“

ลักษณะของโกฐพุงปลา

• โกฐพุงปลา คือก้อนแข็งปูดหรือปุ่มหูด (gall) อันเกิดจากต้นสมอไทย (เกิดจากใบและยอดอ่อนของสมอไทย) ซึ่งมีลักษณะคล้ายกระเพาะปลาขนาดเล็ก มีรสฝาดและขมจัด เป็นยาฝาดสมานอย่างแรง โดยจะมีลักษณะคล้ายกับถุงแบน กลวง ปากแคบ มีคอคอดคล้ายมีขั้ว ส่วนก้นจะป่อง แบน ผิวเป็นสีน้ำตาลปนสีนวล บางตอนเป็นตะปุ่มตะป่ำ บางตอนเรียบ ส่วนที่เสมือนปลิ้นออกมาอาจเป็นสีแดงเรื่อ ผิวด้านนอกย่น มีสีน้ำตาล ส่วนด้านในจะขรุขระและเป็นสีดำ มีขนาดกว้างประมาณ 1-3 เซนติเมตร ยาวประมาณ 1.5-3 เซนติเมตร และหนาประมาณ 0.4-1.5 เซนติเมตร ปุ่มหูดหรือปูด (gall) จะเป็นก้อนแข็งที่เกิดจากส่วนของพืช อย่างเช่นใบอ่อนหรือกิ่งอ่อนที่ถูกแมลงเจาะและหยอดไข่ลงไป แล้วต้นสมอไทยก็เกิดสร้างสารขึ้นมาป้องกัน โดยห่อหุ้มไข่ของแมลงเหล่านั้นไว้ เมื่อปุ่มหูดนี้แห้งแข็งก็จะมีลักษณะคล้ายถุงแบนและกลวง^[1],[3]

สรรพคุณของโกฐพุงปลา

1. ตำรายาไทยใช้โกฐพุงปลาเป็นยาคุมธาตุ แก้อุจจาระธาตุพิการ แก้อติสาร แก้โรคอุจจาระธาตุลงอติสาร ลงแดง^[1]
2. ใช้เป็นยาแก้ไข้จากลำไส้อักเสบ แก้ไข้พิษ แก้พิษทำให้ร้อน^[1]
3. ใช้เป็นยาแก้เสมหะพิการ^[1]
4. ใช้แก้อาเจียน^[1]
5. ใช้เป็นยาแก้บิด บิดมูกเลือด^[1],[3]
6. ช่วยแก้อาการท้องร่วง^[2]
7. โกฐพุงปลามีสรรพคุณเป็นยาฝาดสมานอย่างแรง ใช้เป็นยาสมานแผล แก้เม็ดยอดภายใน และแก้ฝีภายใน^[1],[2]
8. โกฐพุงปลาเป็นสมุนไพรที่ถูกนำมาใช้ในตำรับยาแผนโบราณของไทยหลายตำรับ อย่างในเครื่องยาไทยที่เรียกว่า “พิกัดโกฐ” ซึ่งโกฐพุงปลานั้นจะอยู่ใน “พิกัดโกฐทั้งเก้า” มีสรรพคุณเป็นยาแก้ลมในกองธาตุ ชูกำลัง บำรุงโลหิต บำรุงกระดูก แก้ไข้จับ ไข้เรื้อรัง ไข้เพื่อเสมหะ ไข้ในกองธาตุอติสาร แก้หืดไอ แก้หอบ แก้สะอึก แก้โรคปอด แก้โรคในปากคอ แก้ไส้ด้วนไส้ลาม และมีสรรพคุณเป็นยาขับระดูร้ายของสตรี^[1]
9. ในบัญชียาสมุนไพร ตามประกาศของคณะกรรมการแห่งชาติด้านยา (ฉบับที่ 5) มีปรากฏการใช้โกฐพุงปลาในยารักษาอาการโรคในระบบต่าง ๆ ของร่างกาย ซึ่งมีอยู่ด้วยกันหลายตำรับ คือ ยารักษากลุ่มอาการทางระบบไหลเวียนโลหิตหรือยาแก้ลม มีปรากฏในตำรับ “ยาหอมเทพจิตร” และตำรับ “ยาหอมนวโกฐ” ซึ่งมีส่วนประกอบของโกฐพุงปลาอยู่ในพิกัดโกฐทั้งเก้าร่วมกับสมุนไพรอื่น ๆ อีกในตำรับ โดยมีสรรพคุณเป็นยาแก้ลมวิงเวียน แก้อาการหน้ามืด ตาลาย ใจสั่น คลื่นเหียน อาเจียน และแก้ลมจุกแน่นในท้อง, ในยาแก้ไข้ มีปรากฏในตำรับ “ยาจันทน์ลีลา” ซึ่งมีส่วนประกอบของโกฐพุงปลาร่วมกับสมุนไพรอื่น ๆ อีกในตำรับ มีสรรพคุณเป็นยาบรรเทาอาการปวดท้อง แก้จุกเสียดแน่นเฟ้อจากอาหารไม่ย่อย เนื่องจากธาตุไม่ปกติ, ในยารักษากลุ่มอาการทางระบบอาหาร มีปรากฏในตำรับ “ยาธาตุบรรจบ” ซึ่งเป็นตำรับยาที่ช่วยบรรเทาอาการท้องอืดเฟ้อ อาการอุจจาระธาตุพิการ ท้องเสียชนิดที่ไม่ได้เกิดจากการติดเชื้อ และในตำรับ “ยาประสะกานพลู” ก็มีส่วนประกอบของโกฐพุงปลาร่วมกับสมุนไพรอื่น ๆ อีกในตำรับเช่นกัน โดยมีสรรพคุณเป็นยาบรรเทาอาการปวดท้อง แก้อาการจุกเสียดแน่นเฟ้อจากอาหารไม่ย่อย อันเนื่องมาจากธาตุไม่ปกติ^[1] นอกจากนี้ยังมีปรากฏอยู่ในยาสามัญประจำบ้านแผนโบราณอีกหลายตำรับ เช่น ตำรับยาหอมทิพโอสถ ตำรับยาหอมอินทจักร และตำรับยาอำมฤควาที^[3]

ข้อมูลทางเภสัชวิทยาของโกฐพุงปลา

• สารที่พบในโกฐพุงปลา ได้แก่ สารในกลุ่ม tannins เช่น chebulinic acid, gallic acid, tannic acid

เอกสารอ้างอิง

1. ฐานข้อมูลเครื่องยาสมุนไพร คณะเภสัชศาสตร์ มหาวิทยาลัยอุบลราชธานี.  “โกฐพุงปลา”.  [ออนไลน์].  เข้าถึงได้จาก : www.thaicrudedrug.com.  [09 มิ.ย. 2015].
2. หนังสือสมุนไพรสวนสิรีรุกขชาติ.  (คณะเภสัชศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล).  “โกฐพุงปลา Myrobalan Gall/Terminalia Gall”.  หน้า 217.
3. หนังสือคู่มือเภสัชกรรมแผนไทย เล่ม 5 : คณาเภสัช.  (ภก.ศ.ดร. ชยันต์ พิเชียรสุทร, ภก.ศ.พิเศษ ดร. วิเชียร จีรวงส์ คณะเภสัชศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล).  “โกฐพุงปลา”.  หน้า 110.

ภาพประกอบ : www.thaicrudedrug.com (by Sudarat homhual)

เรียบเรียงข้อมูลโดยเว็บไซต์เมดไทย (Medthai)