เปราะหอม สรรพคุณและประโยชน์ของว่านเปราะหอม 34 ข้อ !

เปราะหอม

เปราะหอม ชื่อสามัญ Sand ginger, Aromatic ginger, Resurrection lily

เปราะหอม ชื่อวิทยาศาสตร์ Kaempferia galanga L. (ชื่อพ้องวิทยาศาสตร์ Kaempferia marginata Carey ex Roscoe) จัดอยู่ในวงศ์ขิง (ZINGIBERACEAE)^[1]

สมุนไพรเปราะหอม มีชื่อท้องถิ่นอื่น ๆ ว่า เปราะหอมขาว เปราะหอมแดง หอมเปราะ (ภาคกลาง), ว่านหอม ว่านแผ่นดินเย็น ว่านตีนดิน (ภาคเหนือ), เปราะ (ภาคใต้), ว่านนกยูง ว่านหาวนอน (เชียงใหม่), ซู (แม่ฮ่องสอน) เป็นต้น^[1],[3],[4]

ลักษณะของเปราะหอม

• ต้นเปราะหอม จัดเป็นพืชล้มลุก มีอายุราวหนึ่งปี ทั้งเปราะหอมขาวและเปราะหอมแดง เป็นไม้ลงหัวจำพวกมหากาฬ มีลำต้นเป็นหัวอยู่ใต้ดิน หรือที่เรียกว่า “เหง้า” เนื้อภายในของเหง้ามีสีเหลืองอ่อนและมีสีเหลืองเข้มตามขอบนอก และมีกลิ่นหอมเฉพาะตัว มีรสเผ็ดขม เป็นพืชที่ชอบดินร่วนปนทราย มีความชุ่มชื้นพอเพียง เจริญเติบโตได้ดีในที่ร่ม เจริญเติบโตในช่วงฤดูฝน พอย่างเข้าฤดูหนาวต้นและใบจะโทรมไป และพบได้มากทางภาคเหนือ ขยายพันธุ์ด้วยวิธีการใช้เมล็ดหรือแยกหัว^[1],[2],[3]

• ใบเปราะหอม มีใบเป็นใบเดี่ยว แทงขึ้นมาจากหัวหรือเหง้าใต้ดินประมาณ 2-3 ใบ และแผ่ราบไปตามพื้นดิน หรือวางตัวอยู่ในแนวราบเหนือพื้นดินเล็กน้อย เนื้อใบค่อนข้างหนา ลักษณะของใบเป็นรูปค่อนข้างกลมหรือเป็นรูปไข่ป้อม มีขนาดกว้างประมาณ 5-10 เซนติเมตรและยาวประมาณ 7-15 เซนติเมตร ปลายใบแหลม ส่วนโคนใบมนหรืออาจเว้าเล็กน้อย บางครั้งอาจพบว่าขอบใบมีสีแดงคล้ำ ๆ มีขนอ่อน ๆ อยู่บริเวณท้องใบ ส่วนก้านใบมีลักษณะเป็นกาบ มีความยาวประมาณ 1-3 เซนติเมตร^[1]

• ใบอ่อนเปราะหอม ลักษณะม้วนเป็นกระบอกออกมาแล้วค่อยแผ่ราบบนหน้าดิน ในหนึ่งต้นจะมีประมาณ 1-2 ใบ ลักษณะของใบมีรูปร่างทรงกลมโตและยาวประมาณ 5-10 เซนติเมตร หน้าใบหรือหลังใบมีสีเขียว ส่วนท้องใบนั้นถ้าหากเป็น “เปราะหอมขาว” จะมีท้องใบสีขาว แต่ถ้าหากเป็น “เปราะหอมแดง” ท้องใบนั้นจะมีสีแดง ใบมีกลิ่นหอม งอกงามในช่วงหน้าฝนและจะแห้งเหี่ยวไปในช่วงหน้าแล้ง^[1]

• ดอกเปราะหอม ออกดอกรวมเป็นช่อ มีความยาวประมาณ 2-4 เซนติเมตร มีดอกประมาณ 4-12 ดอก โดยออกดอกตรงกลางระหว่างใบ ดอกมีสีขาวหรือสีขาวอมชมพูแต้มด้วยสีม่วง ในแต่ละดอกจะมีกลีบประดับ 2 กลีบรองรับอยู่ โดยใบและต้นนั้นจะเริ่มแห้งเมื่อออกดอก^[1]

• ผลเปราะหอม ผลเป็นผลแห้งและแตกได้^[1]

สรรพคุณเปราะหอม

1. การศึกษาฤทธิ์ทางเภสัชวิทยาพบว่า ว่านเปราะหอมหรือเปราะหอม มีฤทธิ์ในการต่อต้านอนุมูลอิสระ (หัว)^[5]
2. ใช้เป็นยาแก้ปวดศีรษะ คลายเครียด ด้วยการใช้ทั้งหัวและใบนำมาโขลก ใส่น้ำพอชุ่ม แล้วเอาไปชุบนำมาใช้คลุมหัว หรือจะใช้เฉพาะหัวนำมาตำคั้นเอาน้ำไปผสมกับแป้งหรือว่านหูเสือ ก็จะได้แป้งดินสอพองไว้ทาขมับแก้อาการปวดศีรษะ (หัว, ใบ)^[5]
3. ใช้เป็นยาบำรุงหัวใจ บำรุงประสาท ด้วยการใช้หัวผสมลงในยาหอม (หัว)^[5]
4. หัวเปราะหอมนำมาต้มหรือชงกิน จะช่วยในการนอนหลับได้เป็นอย่างดี และยังช่วยลดความเครียดได้อีกด้วย (หัว)^[5]
5. น้ำคั้นจากใบและเหง้าใช้ป้ายคอ ช่วยบรรเทาอาการเจ็บคอได้ (ใบ, หัว)^[2]
6. น้ำคั้นจากใบและเหง้าใช้ล้างศีรษะเพื่อช่วยป้องกันการเกิดรังแค รักษาอาการหนังศีรษะแห้ง (ใบ, หัว)^[2],[5]
7. น้ำมันหอมระเหยจากหัวมีฤทธิ์ทำให้กล้ามเนื้อเรียบของลำไส้เล็กคลายตัว ช่วยบรรเทาอาการปวดท้องและช่วยขับลม แก้อาการท้องอืดได้ คนสมัยก่อนจึงนำมาทาที่ท้องเด็กคล้าย ๆ กับมหาหิงคุ์ (หัว)^[5]
8. ใช้เป็นอาหารช่วยบำรุงกระเพาะอาหารและลำไส้ (ใบ)^[5]
9. ช่วยบรรเทาอาการปวด ด้วยการใช้หัวนำมาโขลกหรือทุบใส่น้ำให้พอชุ่ม นำผ้ามาชุบแล้วใช้พันบริเวณที่มีอาการปวดบวม จะช่วยลดอาการปวดได้ จึงนิยมนำมาใช้ทำเป็นลูกประคบ หรือนำมาเคี่ยวกับน้ำมันไว้ใช้ทาแก้อาการปวดเมื่อย โดยอาจจะใช้ว่านหอมเพียงอย่างเดียวหรือจะผสมกับสมุนไพรอื่น ๆ ด้วยก็ได้ (หัว)^[4],[5]
10. หัวนำมาตำใช้พอกบริเวณที่เป็นฝี จะช่วยลดอาการอักเสบได้ (หัว)^[4]
11. ช่วยฆ่าเชื้อราและเชื้อแบคทีเรีย (ไม่ระบุส่วนที่ใช้)^[5]
12. เปราะหอมใช้เป็นส่วนผสมในตำรับยาเขียวหอม ซึ่งช่วยแก้ไข้ แก้อาการร้อนใน กระหายน้ำ (ไม่ระบุส่วนที่ใช้)^[5]

สรรพคุณของเปราะหอมขาว

1. ช่วยเจริญธาตุไฟ แก้ลงท้อง (หัว)^[1],[2]
2. ช่วยแก้เด็กมีอาการนอนสะดุ้งผวา ร้องไห้ตาเหลือก ตาช้อนดูหลังคา (ดอก)^[1],[2]
3. หัวและใบนำมาใช้อังไฟให้ร้อนและสุมหัวเด็ก ช่วยแก้อาการหวัดคัดจมูก (หัว)^[1],[5]
4. ช่วยแก้เสมหะ (หัว)^[1]
5. ช่วยแก้โลหิต ซึ่งเจือด้วยลมพิษ (หัว)^[1]
6. ช่วยขับเลือดเน่าเสียของสตรี (ต้น)^[1]
7. หัวใช้รับประทานช่วยขับลมในลำไส้ (หัว)^[1]

สรรพคุณของเปราะหอมแดง

1. ช่วยเจริญธาตุไฟ แก้ลงท้อง (หัว)^[1],[2]
2. ช่วยรักษาโรคตา (ดอก)^[1] แก้ตาอักเสบ ตาแฉะ (ดอก)^[2]
3. ช่วยแก้อาการไอ (หัว)^[1]
4. ช่วยแก้เสมหะ (หัว)^[1]
5. ช่วยขับลม แก้อาการท้องขึ้น ท้องเฟ้อ (หัว, ใบ, ต้น)^[1]
6. ช่วยขับเลือดและหนองให้ตก (ต้น)^[1]
7. ช่วยแก้เกลื้อนช้าง (ใบ)^[1]
8. ช่วยแก้ลมพิษ (หัว)^[1]
9. ช่วยแก้ผดผื่นคัน (หัว)^[1]
10. ช่วยรักษาบาดแผล (หัว)^[1]

ขนาดและวิธีใช้ : ทั้งเปราะหอมขาวและเปราะหอมแดง ให้ใช้หัวสดประมาณ 10-15 กรัม (หรือประมาณครึ่งถึงหนึ่งกำมือ) นำมาหั่นเป็นชิ้นเล็ก ๆ แล้วนำมาต้มกับน้ำ 1 ถ้วยแก้ว ใช้ดื่มวันละ 1-2 ครั้ง^[1]

จากการทดสอบความเป็นพิษของสารสกัดจากเปราะหอม ได้รับการยืนยันว่ามีความปลอดภัยสูงมาก พบว่าไม่มีอาการแสดงความเป็นพิษในสัตว์ทดลอง และเมื่อตรวจสอบทางพยาธิสภาพก็ไม่พบว่ามีความผิดปกติแต่อย่างใด

ประโยชน์ของเปราะหอม

1. หัวและใบสามารถนำมาใช้ปรุงเป็นอาหารได้ ใบใช้รับประทานเป็นผักแกล้ม มีกลิ่นหอม หรือใช้ทำหมกปลาหรือใส่แกงปลา ส่วนหัวนำมาใช้ปรุงเป็นเครื่องเทศสำหรับทำแกงหรือนำมาตำใส่เครื่องแกง หรือนำมาหั่นใส่ผัดเผ็ด หรือใช้เป็นส่วนผสมของน้ำราดข้าวมันไก่ ส่วนทางภาคใต้นิยมใช้หัวใส่ในน้ำพริก หรือใช้เป็นส่วนผสมในน้ำพริกเผาเพื่อช่วยทำให้มีกลิ่นหอม^{[1],[2],[4],[5]}
2. เปราะหอมมีกลิ่นที่หอม สามารถช่วยในการผ่อนคลาย เหมาะสำหรับใช้เป็น Aroma therapy^[4]
3. ต้นเปราะหอมทั้งแดงและขาวสามารถนำมาใช้ปลูกเป็นไม้ประดับได้ เนื่องจากมีดอกที่สวยงาม^[4]
4. คนไทยโบราณเชื่อว่าเปราะหอมเป็นว่านศักดิ์สิทธิ์การปลูกเปราะหอมไว้หน้าบ้าน หรือใช้เปราะหอมนำมาแช่น้ำให้ผู้ป่วยรับประทาน จะช่วยปัดเป่าภูตผีปีศาจและขจัดมารออกไปได้ และยังมีความเชื่อว่าเปราะหอมเป็นไม้มงคลที่ใช้สำหรับใส่ลงไปในน้ำสำหรับสรงน้ำพระหรือน้ำขอพรจากผู้ใหญ่ และยังใช้ผสมในพระเครื่อง รวมไปถึงการนำมาใช้เป็นว่านมหาเสน่ห์สำหรับชายหนุ่ม โดยนำว่านมาปลุกเสกด้วยคาถาแล้วนำมาเขียนคิ้ว หรือใช้ทาปากเพื่อให้ได้รับความเมตตา รักใคร่เอ็นดู หรือใช้ในงานแต่งของชาวอีสาน ด้วยการนำเปราะหอมไปแช่ไว้ในขันใส่น้ำสำหรับดื่มเพื่อความเป็นสิริมงคล^[4]
5. ด้วยความหอมจากเปราะหอม จึงมีการนำมาใช้เป็นเครื่องสำอาง แป้งฝุ่น แป้งพัฟผสมรองพื้น เจลแต้มสิว สบู่เปราะหอม แชมพู ครีมนวดผม เป็นครีมกันแดด หรือใช้ทำเป็นน้ำยาบ้วนปาก^[5]
6. สำหรับเครื่องสำอางจากเปราะหอมที่ใช้ทาหน้าจะช่วยแก้สิว แก้ฝ้า ทำให้ผิวหน้าดูสดใส และช่วยรักษาผิวพรรณ^[5]
7. ใช้เป็นยาสระผม โดยใช้ว่านหอมผสมกับใบชมวง (ส้มโมง), แน่งหอม (เร่วขน), ขมิ้น, ต้มกับน้ำมวก และใช้น้ำที่ได้ไปสระผม จะช่วยบำรุงเส้นผม ทำให้ผมดกดำเงางามและมีกลิ่นหอม^[5]

เอกสารอ้างอิง

1. สำนักงานโครงการอนุรักษ์พันธุกรรมพืชอันเนื่องมาจากพระราชดำริ สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี.  “เปราะหอมขาว, เปราะหอมแดง“.  [ออนไลน์].  เข้าถึงได้จาก: www.rspg.or.th.  [18 พ.ย. 2013].
2. รายการสาระความรู้ทางการเกษตร ฝ่ายวิจัยและบริการวิชาการ คณะทรัพยากรธรรมชาติ มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์ วิทยาเขตหาดใหญ่.  “เรื่อง เปราะหอม“.  บทความวิทยุรายการสาระความรู้ทางการเกษตร ประจำวันจันทร์ที่ 25 กันยายน 2549.  [ออนไลน์].  เข้าถึงได้จาก: natres.psu.ac.th.  [18 พ.ย. 2013].
3. ว่านและสมุนไพรไทย คณะทรัพยากรธรรมชาติ มหาวิทยาลัยเทคโนโลยีราชมงคลอีสาน วิทยาเขตสกลนคร.  “ว่านเปราะหอม“.  [ออนไลน์].  เข้าถึงได้จาก: natres.skc.rmuti.ac.th.  [18 พ.ย. 2013].
4. RUM มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์.  “เปราะหอม…มหัศจรรย์สมุนไพรไทย“.  [ออนไลน์].  เข้าถึงได้จาก: www.rum.psu.ac.th.  [18 พ.ย. 2013].
5. อภัยภูเบศร.  [ออนไลน์].  เข้าถึงได้จาก: www.abhaiherb.com.  [18 พ.ย. 2013].

ภาพประกอบ : www.flickr.com (by CANTIQ UNIQUE, Abdire, Ahmad Fuad Morad, Funkychips, vijayasankar, Kero37, Bernadette Hawkins and Russell Reinhardt)

เรียบเรียงข้อมูลโดยเว็บไซต์เมดไทย (Medthai)