ชะลูด สรรพคุณและประโยชน์ของต้นชะลูด 19 ข้อ !

ชะลูด

ชะลูด ชื่อวิทยาศาสตร์ Alyxia reinwardtii Blume^[1] (ชื่อพ้องวิทยาศาสตร์ Alyxia reinwardtii var. lucida (Wall.) Markgr., Alyxia nitens Kerr หรืออาจได้จากต้นชะลูดช่อสั้น Alyxia schlechteri H.Lév.)^[2] จัดอยู่ในวงศ์ตีนเป็ด (APOCYNACEAE)^[1]

สมุนไพรชะลูด มีชื่อท้องถิ่นอื่น ๆ ว่า ลูด (ปัตตานี), ชะนูด (สุราษฎร์ธานี), ขี้ตุ่น ช้างตุ่น ต้นธูป (ภาคอีสาน), ชะลูด (ตราด, ภาคกลาง), นูด (ภาคใต้), ชะรูด (ไทย) เป็นต้น^[1],[2]

ลักษณะของต้นชะลูด

• ต้นชะลูด จัดเป็นพรรณไม้เถาขนาดเล็ก ลำต้นเกลี้ยง เปลือกต้นเป็นสีดำ ทุกส่วนของต้นมีน้ำยางสีขาว พรรณไม้ชนิดนี้มักขึ้นกระจัดกระจายอยู่ในป่าดิบทางภาคตะวันออกเฉียงใต้และทางภาคใต้^[1]

• เถาชะลูด ชะลูดเป็นไม้เถาเนื้อแข็งขนาดเล็ก เปลือกค่อนข้างดำและเกลี้ยง มียางสีขาวขุ่น เถาที่เก็บมาแล้วจะต้องนำมาทุบเพื่อลอกเอาเปลือกสีดำข้างนอกทิ้ง แล้วลอกเอาแต่เนื้อที่หุ้มแก่นไม้มาใช้เป็นยาโดยนำมาผึ่งให้แห้ง เปลือกไม้ก็จะม้วนเป็นแผ่นบาง ๆ มีสีขาว กลิ่นหอมมาก รสหอมเย็นและสุขุม^[2]

• ใบชะลูด ใบเป็นใบเดี่ยว จะออกรอบข้อ ข้อละ 3 ใบ ลักษณะของใบเป็นรูปขอบขนานหรือรูปรี ปลายใบแหลมหรือมน โคนใบเป็นครีบ ส่วนขอบใบม้วนลง ใบมีขนาดกว้างประมาณ 2.5-4 เซนติเมตร และมีความยาวประมาณ 3.5-9 เซนติเมตร แผ่นใบด้านบนเป็นมัน เนื้อใบหนาและแข็ง มีก้านใบยาวประมาณ 3-7 เซนติเมตร^[1]

• ดอกชะลูด ออกดอกเป็นช่อตามง่ามใบ ช่อละประมาณ 4-10 ดอก ดอกมีกลิ่นหอม (ดอกจะเริ่มหอมตอนพลบค่ำ และจะเริ่มหอมแรงในตอนกลางคืน) เป็นสีเหลือง ดอกมีใบประดับที่มีลักษณะเป็นรูปขอบขนาน ปลายใบประดับจะแหลม มีความยาวประมาณ 1 มิลลิเมตร ส่วนกลีบรองกลีบดอกจะมีอยู่ประมาณ 5 กลีบ เมื่อดอกบานจะมีขนาดเส้นผ่านศูนย์กลางประมาณ 1 มิลลิเมตร โคนกลีบติดกันเป็นท่อยาวประมาณ 7 มิลลิเมตร ส่วนตรงคอท่อจะแคบและมีขน ดอกมีเกสรเพศผู้ 5 อัน โดยจะติดอยู่ภายในใกล้กับปากท่อดอก ก้านเกสรมีขนาดสั้นมาก ส่วนท่อเกสรเพศเมียจะมีลักษณะยาวเรียว ส่วนรังไข่นั้นจะมีอยู่ 2 ช่อง โดยจะแยกออกจากกัน^[1]

• ผลชะลูด ลักษณะของผลเป็นรูปทรงรี มีความยาวประมาณ 1 เซนติเมตร เมื่อผลแห้งจะแข็ง^[1]

สรรพคุณของชะลูด

1. เปลือกเถาชั้นใน มีกลิ่นหอมและชุ่มชื่น ใช้เป็นยาบำรุงกำลัง (เถา, เปลือกเถาชั้นใน)^[1],[2]
2. ช่วยบำรุงดวงจิตให้ชุ่มชื่น (เปลือกเถาชั้นใน)^[2]
3. ใช้เป็นยาบำรุงหัวใจ (เนื้อไม้^[1], เปลือกเถาชั้นใน^[2])
4. เถาใช้ปรุงเป็นยาแก้พิษในเลือดและน้ำเหลือง (เถา)^[2]
5. เถาใช้เป็นยาแก้ลมวิงเวียน แก้อาการอ่อนเพลีย (เถา)^[2]

6. เปลือกเถาชั้นใน ใบ และผล มีสรรพคุณเป็นยารักษาอาการไข้ ส่วนดอกใช้เป็นยารักษาอาการไข้เพ้อคลั่ง (เปลือกเถาชั้นใน, ใบ, ดอก, ผล)^[1],[2]
7. รากชะลูด ตามตำรายาไทยจะใช้เป็นยารักษาพิษไข้ พิษเสมหะ และลม (ราก)^[1]
8. บางข้อมูลระบุว่า รากชะลูด มีสรรพคุณช่วยแก้อาการใจสั่นหรืออาการหงุดหงิดได้ด้วย (ราก)
9. เนื้อไม้มีสรรพคุณเป็นยารักษาลมและยาขับลม (เนื้อไม้)^[1]
10. ช่วยขับผายลม (เปลือกเถาชั้นใน)^[2]
11. ช่วยแก้อาการปวดในท้อง แก้ปวดมวนท้อง (เปลือกเถาชั้นใน)^[2]
12. ช่วยบำรุงครรภ์รักษา (เปลือกเถาชั้นใน)^[2]
13. ช่วยแก้ดีพิการ (เปลือกเถาชั้นใน)^[2]
14. ช่วยแก้อาการปวดบวม (เปลือกเถาชั้นใน)^[2]
15. เปลือกชะลูดจัดอยู่ในตำรับ “ยาหอมเทพจิตร” และตำรับ “ยาหอมนวโกฐ” โดยเป็นตำรับยาที่มีส่วนประกอบของเปลือกชะลูดร่วมกับสมุนไพรชนิดอื่น ๆ อีกในตำรับ มีสรรพคุณเป็นยาแก้อาการวิงเวียน หน้ามืดตาลาย ใจสั่น คลื่นเหียน อาเจียน ช่วยแก้ลมจุกแน่นในท้อง^[2]
16. นอกจากนี้ เปลือกชะลูดยังได้มาจาก ต้นชะลูดช่อสั้น (Alyxia schlechteri H. Lev.) ซึ่งนอกเหนือจากสรรพคุณที่กล่าวมาทั้งหมดแล้ว เปลือกของชะลูดทั้งสองจะมีสรรพคุณทางยาและมีการนำมาใช้ประโยชน์ได้เหมือน ๆ กัน แต่ดอกชะลูดช่อสั้นจะมีสรรพคุณเป็นยาแก้สะอึก แก้ดีพิการ แก้ลม ส่วนรากใช้เป็นยาแก้ลม แก้พิษไข้ แก้พิษเสมหะ เนื้อต้นใช้เป็นยาบำรุงหัวใจ ช่วยขับผายลม แก้อาการปวดมวนท้องหรือไซ้ท้อง และช่วยขับผายลม ส่วนใบและผล ใช้เป็นยาแก้ไข้ร้อนใน แก้สะอึก กระสับกระส่าย แก้ดีพิการ แก้คุดทะราด ตำรับยาพื้นบ้านทางภาคอีสานจะใช้ลำต้นนำมาต้มกับน้ำดื่มเป็นยาแก้ตกขาวแก้เหน็บชา ใช้เข้ายาแก้กระษัยเส้น แก้อาการปวดเมื่อยเนื่องจากการทำงานหนัก ส่วนตำรายาพื้นบ้านจังหวัดอุบลราชธานีจะใช้รากและเถานำมาต้มกับน้ำดื่มเป็นยาบำรุงหัวใจ^[3]

ข้อมูลทางเภสัชวิทยาของชะลูด

• เปลือกต้นชะลูดมีสาร alyxialactone, coumarin, irridoid glycoside, saponin^[2]
• จากการศึกษาพบว่าสมุนไพรชนิดนี้มีฤทธิ์คลายกล้ามเนื้อเรียบของลำไส้และมดลูก^[2]
• การศึกษาทางพิษวิทยา ด้วยการนำมาทดสอบพิษเฉียบพลันของสารสกัดจากเปลือกชะลูดด้วยเอทานอล 50% โดยนำมาให้หนูทดลองกินและให้โดยการฉีดเข้าใต้ผิวหนังของหนูในขนาด 10 กรัมต่อน้ำหนักตัว 1 กิโลกรัม หรือคิดเป็น 1,613 เท่า เมื่อเปรียบเทียบกับขนาดที่ใช้รักษาในคน ตรวจไม่พบอาการเป็นพิษ^[2]

ประโยชน์ของชะลูด

• นิยมนำมาปลูกไว้เพื่อนำมาใช้ทำเครื่องหอมและใช้เป็นยาสมุนไพร^[1]
• เปลือกชั้นในยังนำมาใช้ปรุงแต่งผ้าให้มีกลิ่นหอม ใช้ปรุงแต่งกลิ่นใบยาสูบหรือใช้อบเสื้อผ้า หรือนำมาใช้ทำเป็นเครื่องหอมอื่น ๆ เช่น ธูปหอม น้ำอบ น้ำปรุง เป็นต้น^[1]
• สามารถนำมาปลูกเป็นไม้ประดับซุ้มได้ เพราะดอกมีกลิ่นหอมชื่นใจ โดยสามารถนำมาขยายพันธุ์ด้วยวิธีการเพาะเมล็ด ปักชำ และตอนกิ่ง เหมาะนำมาปลูกในที่ร่มรำไรหรือกลางแจ้ง แต่ต้องมีต้นไม้อื่นหรือเสาให้เลื้อยเกาะ เจริญเติบโตได้ดีในดินชื้นที่ระบายน้ำได้ดี (คณะสารสนเทศและการสื่อสาร มหาวิทยาลัยแม่โจ้)

เอกสารอ้างอิง

1. หนังสือพจนานุกรมสมุนไพรไทย, ฉบับพิมพ์ครั้งที่ 5. (ดร.วิทย์ เที่ยงบูรณธรรม). “ชะลูด”. หน้า 251-252.
2. ฐานข้อมูลเครื่องยาสมุนไพร คณะเภสัชศาสตร์ มหาวิทยาลัยอุบลราชธานี. “ชะลูด”. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก : www.thaicrudedrug.com. [12 ก.ย. 2014].
3. ฐานข้อมูลสมุนไพร คณะเภสัชศาสตร์ มหาวิทยาลัยอุบลราชธานี. “ชะลูดช่อสั้น”. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก : www.phargarden.com. [12 ก.ย. 2014].

ภาพประกอบ : www.flickr.com (by Yeoh Yi Shuen), www.thaicrudedrug.com (by Sudarat Homhual), paro6.dnp.go.th

เรียบเรียงข้อมูลโดยเว็บไซต์เมดไทย (Medthai)